Het beeld staat bij Marchinus Uitbeijerse, sinds 1995 bestuurslid van Protestants Nederland, nog haarscherp op het netvlies. In 1971, het jaar van het zogeheten ”Getuigenis” van een aantal hervormde prominenten, organiseerde de afdeling Gouda van Protestants Nederland een Reformatieherdenking in de Sint-Jan. „Ds. H. Rijksen van de Gereformeerde Gemeenten, voorzitter van de afdeling, sprak het openingswoord. Professor Graafland hield een lezing over het ”Getuigenis”. De avond werd afgesloten door de hervormde ds. E.F. Vergunst. Het koor Vox Jubilans uit Waddinxveen leverde een muzikale bijdrage, Feike Asma zat aan het orgel. We hadden 1500 bezoekers; de mensen zaten tot achter de preekstoel. Dat kun je je vandaag toch niet meer voorstellen.”

Nederlandse Hervormde Kerk

De oorsprong van Protestants Nederland lag in het midden van de Nederlandse Hervormde Kerk. „Mannen in driedelig grijs”, vat voorzitter ds. J.M.J. (Jaap) Kieviet samen. „Confessioneel, ethisch en een enkele gereformeerdebonder. Toen in die kring het denken over oecumene veranderde, wijzigde ook de visie op de Rooms-Katholieke Kerk en kregen we in toenemende mate aanhang vanuit de kleine reformatorische kerken.”

De Rooms-Katholieke Kerk is in wezen niet veranderd, stelt de christelijke gereformeerde emeritus predikant uit Barendrecht, sinds 1972 lid van Protestants Nederland en vanaf 2017 voorzitter. „De grote afwijkingen staan nog recht overeind. De Godsleer wordt door Rome op een andere wijze ingevuld dan de Bijbel ons leert. De Schriftleer evenzeer; ook de traditie geldt als bron van openbaring. De visie op de eucharistie is nog gelijk aan die van het concilie van Trente. Genade is niet absoluut, maar helpend. Al die zaken mogen we niet verdoezelen. Tegelijk moeten we eerlijk vaststellen dat er vanuit de Rooms-Katholieke Kerk soms leerzame publicaties verschijnen. Denk aan de boeken van kardinaal Ratzinger, de vorige paus.”

Gedurende een aantal jaren bespraken de bestuursleden van Protestants Nederland tijdens hun vergaderingen een deel van de rooms-katholieke Catechismus. Vaak waren ze verrast door opvallend mooie passages, waarin de erfenis van de Vroege Kerk doorklonk. Het leerde Uitbeijerse ook dat rooms-katholieke leerstellingen door predikanten in de gereformeerde gezindte vaak karikaturaal of zelfs onjuist worden weergegeven. „De kritiek op Rome is terecht, maar moet wel gefundeerd zijn.”

Veranderde tijdgeest

De gewijzigde houding ten opzichte van Rome, ook bij Protestants Nederland, heeft te maken met de veranderde tijdgeest, benadrukt ds. Kieviet. „Daardoor verschoven de fronten. De grote dreiging komt nu niet van Rome, maar van een seculiere beweging die alles wat herinnert aan de christelijke cultuur wil uitbannen: protestants én rooms-katholiek. Op een aantal punten ontstond daardoor lotsverbondenheid. met name vanwege de overeenstemming in het denken over ethische onderwerpen. Het leidde ertoe dat we vanuit hetzelfde gedachtegoed meer thetisch dan antithetisch over de Rooms-Katholieke Kerk gingen schrijven en dat ook aan andere thema’s aandacht werd besteed.”

De christelijke gereformeerde predikant kreeg zelf een aantal rooms-katholieke vrienden, onder wie Arno Brok, oud-burgemeester van Dordrecht en nu commissaris van de Koning in Friesland. „Ik herken in deze broeder de klassiek katholieke spiritualiteit en spreek met hem over de boodschap van Augustinus en anderen. Met zo iemand heb ik meer gemeen dan met moderne protestanten. Ik ben ook goed bevriend geraakt met Tjeerd Visser, de voormalige pastoor van Dordrecht, inmiddels oud-katholiek.”

Toerusting

De uitstroom van leden is bij Protestants Nederland al enkele decennia hoger dan de instroom. In de jaren 70 van de vorige eeuw werd al gesproken over mogelijke opheffing van de vereniging wegens gebrek aan belangstelling. Het aantal abonnees van het gelijknamige blad, dat in plaats van elke maand om de maand ging verschijnen, is gezakt van 2000 tot krap 700. Ook het op peil houden van de redactie werd steeds moeilijker. Nieuwelingen haakten na korte tijd weer af. Het wezenlijke probleem is volgens Uitbeijerse tanend historisch besef. „Ook binnen de gereformeerde gezindte zie je een desinteresse voor de protestantse wortels van onze samenleving.”

Vanwege de gestage neergang van Protestants Nederland gingen bestuursleden en leden van de behoorlijk autonome redactie formeel en informeel in gesprek met partijen die mogelijk hulp konden bieden, zoals het Reformatorisch Dagblad, Stichting Vrienden van Dr. H.F. Kohlbrugge, de Willem de Zwijgerstichting, de Vereniging van Christen-Historici en Stichting In de Rechte Straat. Hoewel ze overal welwillend werden ontvangen, leverden de gesprekken geen concrete resultaten op. „Wat ons betreft was ons blad gefuseerd met Ecclesia, het orgaan van de Vrienden van Kohlbrugge, maar ook dat is niet gelukt.”

Toekomst

Het verdwijnen van het blad in het jaar van het eeuwfeest doet pijn. Tegelijk is er bij de bestuursleden dankbaarheid. „We hebben die honderd jaar wel gekregen en een eeuw toerusting geboden. Het is ook niet zo dat het geluid dat we verspreid hebben, vanaf nu niet meer wordt gehoord. Het RD nam een deel van onze taak over, door het publiceren van allerlei opiniërende artikelen.”

De kas van de vereniging telt nog enkele tienduizenden euro’s. De komende maanden zal het bestuur zich bezinnen op de vraag hoe verder te gaan. Mogelijk in de vorm van digitale uitingen, het uitbrengen van brochures en af en toe een bijeenkomst. De uitkomst van de bezinning kan ook het opheffen van de vereniging zijn.

Cruciaal is voor ds. Kieviet dat de missie van de vereniging blijft bestaan. „Daaraan kan ook invulling worden gegeven door andere instanties, zoals de partijen waarmee we overleg hebben gevoerd. Meer dan ooit is het van belang dat we aandacht geven aan de leer van de Reformatie en de consequenties ervan voor het persoonlijke en maatschappelijke leven.”

Voor het jubileumcongres koos het bestuur het thema ”Heeft het protestantisme toekomst?”. Als ds. Kieviet een antwoord moet geven, begint hij met de verzekering dat het beginsel van het gereformeerd protestantisme alle toekomst heeft. Over de kerkelijke toekomst is hij somber. „Ik zie allerlei ontwikkelingen die een ontbindende werking hebben. Kerken die zich nog gereformeerd noemen, vallen uiteen. Theologen die zich gereformeerd noemen, stellen keer op keer teleur. Is de Schrift nog veilig in onze handen? Stáán we nog voor de gereformeerde zaak en –dat vooral!– kénnen we het leven uit het wonder van Gods genade? Daar gaat het om. Waar dat verdwijnt, op kansels en in huizen, is het einde van het gereformeerde protestantisme nabij.”