Veelkoppige problemen vragen om een veelkoppige aanpak, stelt cultuurhistoricus Eva Rovers. Die veelkoppige aanpak moet er komen in de vorm van burgerberaden.
Het roerige jaar 2016 brengt een ommekeer bij Rovers. Het is het jaar dat klimaatrecords over elkaar heen buitelen, dat de Britten voor brexit stemmen en dat Donald Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint. „Ik voelde me machteloos over al die gebeurtenissen. De politiek zag ik vastlopen op grote problemen zoals het klimaat. Ik vroeg me af: wat kan ik zelf doen? Een beter milieu begint bij jezelf, zegt men. Maar dat geldt maar tot een bepaalde hoogte. Structurele veranderingen krijg je niet in je eentje voor elkaar, maar gezamenlijk – als samenleving.”
In die periode ziet ze succesvolle initiatieven van burgerberaden in België en Ierland. Dat maakt haar in de jaren die volgen een warm pleitbezorger voor een burgerberaad in Nederland. „Laten we de grote uitdagingen samen aanpakken. Organiseer burgerberaden in plaats van door te modderen.”
In 2020 richt ze samen met vijf andere bezorgde burgers Bureau Burgerberaad op. Een manifest voor een burgerberaad over klimaat en milieu in hetzelfde jaar krijgt steun van tientallen organisaties. Onder meer platform Groene Kerken haakt aan. Vorig jaar verscheen van haar hand bestseller ”Nu is het aan ons”.
Oplossing
Een burgerberaad is volgens Rovers dé oplossing voor veel problemen. Allereerst vult het de zwakke punten van de huidige democratie perfect aan. Politici lukt het door partijpolitieke belangen doorgaans niet om verder te kijken dan de eerstvolgende verkiezingen. De vrees om afgerekend te worden op drastische maatregelen, maakt dat het huidige democratische systeem vleugellam is bij langetermijnproblemen. Rovers: „Al veertig jaar is het duidelijk dat het de verkeerde kant op gaat met het klimaat. Toch lukt het opeenvolgende regeringen niet om de juiste maatregelen te treffen. Hetzelfde geldt voor andere langetermijnproblemen, zoals stikstof of de jeugdzorg.”
Een tweede probleem dat een burgerberaad oplost, is de hardnekkige lobby die politici beïnvloedt. Vanwege de door loting willekeurig tot stand gekomen samenstelling zijn deelnemers ongevoelig voor druk van buitenaf. De fossiele industrie heeft nu nog een dikke vinger in de pap in de politiek. Rovers: „Een burgerberaad duurt te kort voor beïnvloeding en kliekvorming. Iedereen die er in zit heeft een frisse blik.”
Burgerfora kunnen verder een medicijn tegen polarisatie zijn, stelt Rovers. „Deelnemers gaan de dialoog aan. Het gaat daarbij niet om het overtuigen van de ander van jouw mening. Om debat. Het gaat om het uitwisselen van perspectieven. Dat kweekt begrip. Centraal staat wat verbindt, niet wat verdeelt. Drie deelnemers aan een burgerberaad vertelden me onlangs hoe respectvol ze de dialoog hadden ervaren, ondanks de grote meningsverschillen.”
Vertrouwen
Tot slot kunnen burgerberaden het vertrouwen in de politiek herstellen. Tenminste, als er wat met de resultaten wordt gedaan. „Dat is de allerbelangrijkste regel bij het organiseren van burgerberaden: neem je als politiek je inwoners serieus? Wat je belooft met de uitkomsten te zullen doen, moet je ook daadwerkelijk waarmaken.”
Een burgerberaad betekent namelijk niet automatisch succes. Veel hangt af van hoe het is georganiseerd. „Behalve een duidelijk mandaat zijn er meer belangrijke randvoorwaarden. Zo moet er voldoende tijd uit worden getrokken voor het proces. Tijd voor de loting, tijd voor het zoeken van experts die de burgers kunnen bijstaan en tijd voor de dialoog. Ook moet het proces transparant worden ingericht. Alle Nederlanders moeten kunnen meekijken en meeleren.”
Een uitdagend probleem als klimaatverandering zou dus vragen om meer democratie. Maar verwachten we daarmee niet te veel van burgerberaden? Is het oplossen van de klimaatcrisis niet te veel gevraagd van een groep willekeurige burgers? Burgerberaden zijn zeker niet een oplossing voor alles, zegt Rovers. „Maar een burgerberaad is een krachtig instrument om verandering in gang te zetten. Het start het gesprek over onze best mogelijke toekomst en laat de samenleving antwoorden hoe we daar gaan komen.”
Uitkomsten verrassen niet zelden, weet de historica. „Waar een politicus sommige impopulaire maatregelen niet durft te nemen, draait de gewone burger daar zijn hand niet voor om. Mogen we echt niet aan de gehaktbal komen? Dat is maar de vraag. Zo kwam in Engeland een burgerberaad met het voorstel meer belastingen te heffen.”
Golf
Sinds het manifest is er veel gebeurd, ziet Rovers „Er wordt wel gesproken van een burgerberaadgolf die over de wereld spoelt. Ondertussen leek het alsof Nederland daar geen deel van uitmaakte.”
Maar daar komt mogelijk dit jaar al verandering in. In oktober 2020 nam de Tweede Kamer een motie aan om te onderzoeken of burgerberaden ook nationaal ingezet kunnen worden. De commissie-Brenninkmeijer die vervolgens in het leven werd geroepen, oordeelde daar positief over. Dit voorjaar moet er in de Tweede Kamer een klap gegeven worden op het organiseren van een Burgerberaad Klimaat later dit jaar.
Ook lokaal nemen burgerberaden een vlucht. Veel coalitieakkoorden die na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 werden gesloten, reppen van het organiseren van burgerberaden.
De komende tijd wordt dan ook een spannende, voelt Rovers. „Hoe gaan alle burgerberaden –ook op lokaal niveau– worden uitgevoerd? Gelukkig kunnen wij leren van voorbeelden waar het misging, zoals in Frankrijk. Daar werd 90 procent van de aanbevelingen niet overgenomen. Het voordeel van trager zijn, is dat je de kunst kunt afkijken.”
Ondertussen kijkt Rovers positief vooruit. „Ik heb er vertrouwen in dat de Tweede Kamer het burgerberaad een serieus mandaat gaat meegeven. Zodat het geen wassen neus wordt. Nederland gaat het goede voorbeeld geven.”
