Zo’n 24.000 wetten, algemene maatregelen van bestuur en Koninklijke Besluiten ondertekende hij. Ruim 1200 bezoeken, ontvangsten en activiteiten stonden in de agenda. Circa 360 keer kwamen ambassadeurs geloofsbrieven aanbieden, meer dan 340 beëdigingen vonden plaats. Zesentwintig keer ging de koning op staatsbezoek, twintig keer op streekbezoek. Tien troonredes, tien kersttoespraken en negen Koningsdagen passeerden de revue.

Wat is het verhaal áchter die cijfers? Wat zegt de agenda van koning Willem-Alexander over de manier waarop hij het koningschap invult?

Verzoening

Op 27 september 2022 ploft er om 18.32 uur een persbericht van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) in de mailbox. „Zijne Majesteit de Koning en Hare Majesteit Koningin Máxima hebben op Paleis Huis ten Bosch gesproken met vertegenwoordigers uit het maatschappelijke en wetenschappelijke veld over het koloniaal verleden.” Tot zover het nieuws.

Het gaat om een tweede achtergrondgesprek naar aanleiding van het besluit om de Gouden Koets voorlopig niet te gebruiken. Die zal pas weer kunnen rijden als Nederland daar klaar voor is, als een „weg van verzoening” is bewandeld, zei Willem-Alexander eerder daarover.
Wie er die dag op het paleis kwamen, in welke vorm het gesprek (of waren het er meerdere?) plaatsvond, wat er werd besproken bij die ontmoeting – we weten het niet. Foto’s ontbreken. Zelfs het aantal deelnemers en de organisaties waar ze bij horen, blijft geheim.

Vorige week lichtte de koning een tipje van de sluier op in de podcast die wordt gemaakt omdat hij tien jaar op de troon zit. De gesprekken met nazaten van slaven zijn soms „rauw”, vertelt hij. Maar als presentator Edwin Evers vraagt: „Wat zeggen die mensen tegen u?” antwoordt hij: „Ze kunnen alles tegen mij zeggen, omdat ze weten dat het niet naar buiten komt. Het zijn privégesprekken, die erg belangrijk zijn voor mij, en die houd ik liever privé.”

Mensenmassa

Het is tekenend voor de manier waarop Willem-Alexander zijn koningschap invult. Hij ontvangt gewone mensen aan huis en op zijn werkpaleis. Niet alleen ministers, ambassadeurs en andere hoge heren krijgen een uitnodiging om op het paleis te komen. Ook voor ouders die in de toeslagenaffaire verstrikt raakten of Groningers die werden gedupeerd door de gaswinning gaat de deur open. Of, deze woensdag, voor honderd gewone burgers die lunchen met het koningspaar.

Als prins en prinses begon dat al. Willem-Alexander en Máxima organiseerden op het paleis uitblinkerslunches voor mensen die zich onderscheiden door een bijzondere prestatie. Als koning en koningin zijn ze daarmee doorgegaan.

Dat pas achteraf de pers wordt ingelicht, geldt niet alleen voor ontvangsten aan huis. Werkbezoeken komen ook vaker dan onder zijn voorgangster als verrassing, zelfs nu de coronapandemie voorbij is.

Als Willem-Alexander bij zo’n onaangekondigde ontmoeting uit de auto stapt, ontbreken de toeters en bellen. Zijn gesprekspartners zijn niet op hun paasbest gekleed en hebben de nacht ervoor rustig kunnen slapen. Soms horen ze pas een halfuur van tevoren dat de koning komt, en bijvoorbeeld niet de burgemeester. Een mensenmassa en een mediaspektakel blijven uit, waarmee de koning voorkomt dat mensen zich anders gaan gedragen. En hijzelf voelt zich zonder camera’s ook beter op z’n gemak. Meestal mag een enkele fotograaf een minuutje naar binnen om beelden te schieten.

Ter vergelijking: als koningin Beatrix op pad ging, bezocht ze in 95 procent van de gevallen een officieel evenement. Burgemeester, bloemenmeisje en commissaris der Koningin stonden in het gelid. De rode loper lag uitgerold en achter de dranghekken juichte een schoolklas, die soms al weken had uitgezien naar de dag dat de koningin kwam. Een hand, een zwaai, een foto: wie haar zag, vergat dat nooit. En als Hare Majesteit de schaar in het lintje zette, klikten de camera’s erop los.

Mondjesmaat

Willem-Alexander wil graag de werkelijkheid zien, geen gelikte versie. Hij legt het accent meer op de inhoud en minder op uiterlijk vertoon. Liever puur dan protocol, is zijn motto. Hij zoekt mensen het liefst op op hún plek: een woonwagenkamp, wijkcentrum of werkplaats. Natuurlijk woont hij ook congressen bij, opent hij exposities en vereert hij jubilerende verenigingen met een bezoek. Maar het accent is verschoven. Van vertegenwoordigen naar verbinden.

Aan die keuze kleeft ook een nadeel: er gebeurt veel waarvan het grote publiek nauwelijks weet. Het dorp kan dan niet uitlopen om een glimp van de vorst op te vangen. Slechts een enkele journalist krijgt de kans het bezoek te volgen. Maar een koning die aan tafel zit te praten is niet zo fotogeniek als een uitbundige koninklijke ontvangst.

De Britse koningin Elizabeth II zei eens: „Ik moet gezien worden om geloofd te worden.” Dat blijkt. „De vele bezoeken die het koninklijk paar heeft afgelegd komen zeer mondjesmaat over”, staat in een onderzoek dat de RVD eind 2021 liet doen. Conclusie: de rol van het koningspaar tijdens de pandemie is niet sterk uit de verf gekomen.

In het RVD-onderzoek valt de suggestie om het volk in een podcast bij te praten over wat de koning nu eigenlijk uitvoert. Die tip heeft het hof ter harte genomen.

Examen

„De koning en koningin werken ontzettend hard”, zegt Pieter Verhoeve, burgemeester van Gouda en voorzitter van de Koninklijke Bond van Oranjeverenigingen (KBOV). „Maar ze moeten ook aanklampbaar en zichtbaar zijn. Mensen moeten hen letterlijk kunnen zien, maar nu weet soms bijna niemand dat het koningspaar op werkbezoek komt.”

Vorig jaar ontving Verhoeve de vorst bij de viering van het 750-jarig bestaan van Gouda. De stad was opgevrolijkt met oranje en rood-wit-blauw, het publiek stond rijendik en de lokale omroep deed bijna anderhalf uur liveverslag. De koning nam spontaan het woord voor een korte speech. „Dan zie je dat hij een begaafd en enthousiast persoon is”, stelt Verhoeve. Het koningspaar heeft volgens hem meer in huis dan het grote publiek weet. „Willem-Alexander maakt makkelijk contact, breekt snel het ijs, is gevat en heeft humor. Die kant zou Nederland meer mogen zien.”

Dat laatste beaamt Bearn Bilker, koningshuiskenner en oud-burgemeester van het Friese Kollumerland. „Bij een werkbezoek van koningin Beatrix zat je behoorlijk nerveus op je stoel”, weet hij uit ervaring. „Als zij je iets vroeg, hoopte je dat je het antwoord wist. Willem-Alexander weet mensen op hun gemak te stellen met zijn humor en ad remme opmerkingen. Hij zorgt ervoor dat er wordt gelachen en stelt tegelijk goede vragen. Bij hem denk je niet: ik heb een examen.”

Bilker mist bij Willem-Alexander wel het „morele gezag dat Beatrix had. Als zij binnenkwam, was het doodstil: dáár komt de constitutionele monarch. Nou, dan heb je een hoog niveau bereikt als vorst. Bij Willem-Alexander heb ik altijd het gevoel dat dat gezag nog moet komen. Misschien wil hij te gewoontjes zijn.”

Iftarmaaltijd

Het koningspaar legt bijna alle bezoeken af op eigen initiatief. Wie hun een uitnodiging stuurt, heeft nog geen 5 procent kans op een ja. Liever bepalen ze zelf welke thema’s hun aandacht krijgen. Maar wat doe je dan als je het werk als watermanager achter je moet laten en je liefde voor sport minder kunt uiten in het stadion? Ofwel: als je van prins koning wordt?

Een blik in zijn agenda leert dat Willem-Alexander sinds 30 april 2013 in zijn keuzes vooral laat zien dat hij koning van álle Nederlanders wil zijn. De koning bezoekt boeren én praat met natuurorganisaties. Hij neemt de Bijbelvertaling NBV21 in ontvangst én schuift tijdens de ramadan aan bij een iftarmaaltijd. In Ter Apel ontmoet hij vluchtelingen én hij spreekt een wijkagent die alles weet over de overlast voor omwonenden. Hij is te gast bij homobelangenorganisatie COC én hij stapt de slotkerk van Wittenberg binnen, waarop Maarten Luther in 1517 zijn 95 stellingen hamerde. Voor hem lijken die verschillende mensen en plekken geen tegenstellingen: alles en iedereen hoort erbij.

Samenbinden, vertegenwoordigen en aanmoedigen: dát ziet de koning als zijn opdracht. Waar zijn kracht ligt? „Sowieso in het vertegenwoordigen”, vindt Verhoeve. „Nederland heeft met het koningshuis een internationaal merk in handen. Er gebeurt echt wat als de koning meegaat op handelsmissie.”

Samenbinden is volgens Verhoeve de belangrijkste rol van de koning, maar tegelijk de ingewikkeldste in een tijd waarin eenheid en saamhorigheid bepaald niet vanzelfsprekend zijn. Wat Willem-Alexander goed doet: „De koning gaat zorgvuldig om met publieke uitingen, hij weet goed wanneer hij moet zwijgen. Je hebt geen idee hoe hij in politieke discussies staat.”

Onmiskenbaar had de koning zijn samenbindende rol beter kunnen invullen in de coronatijd. Niemand zal vergeten hoe hij in de herfstvakantie van 2020 het vliegtuig naar Griekenland nam, terwijl de regering het volk had opgeroepen thuis te blijven. „Dat zal altijd in de geschiedenisboekjes staan en in zijn biografie zal het een heel hoofdstuk worden”, verwacht Bilker.

Populariteitspolls

Toch kan ‘Griekenland’ gewoon deel van de geschiedenis worden, zonder dat het Willem-Alexander nog nagedragen wordt. Voorwaarde is dat het lerend vermogen van de vorst dan zichtbaar wordt, denkt Jan Hoedeman, journalist en auteur van het recent verschenen boek ”De achilleshiel van de koning”. „De beste remedie tegen de dalende populariteitspolls is dat de koning vanaf nu geen fouten meer maakt. Als dat wel gebeurt, komt de hele geschiedenis weer voorbij.”

Door peilingen zegt de koning zich niet te laten leiden. Maar negeren kan hij ze nu niet, want de afgenomen populariteit gaat niet om een paar procentjes. Het vertrouwen in Willem-Alexander kelderde van 76 procent in 2020 naar 46 procent in 2023.

De boosheid zit diep. Hoedeman begrijpt wel dat het gedrag van de koning langdurig niet goed valt. „Na het excuusfilmpje dacht ik: dat zit wel tussen de oren. Maar ik viel bijna van m’n stoel toen ik later hoorde over Amalia’s verjaardagsfeestje tijdens een strenge lockdown. Waar is dan het lerend vermogen? Ik probeer altijd de positieve kant te zien, maar dat werd toen lastig.”

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, stelt hij. „Een koning die gewoon doet en benaderbaar wil zijn, kan zich niet permitteren eigen regels te stellen en zich boven het volk te plaatsen. Die discrepantie is te groot.”

Willem-Alexander moet er volgens Hoedeman voor zorgen dat zijn politieke antenne goed staat afgesteld. Daarnaast moeten zijn adviseurs hem durven tegenspreken en moet de minister-president alert zijn. Hoewel de koning in zijn podcast zei dat hij tegenspraak verlangt van zijn personeel, is er volgens Hoedeman geen enkel bewijs dat dit gebeurt. „Ik denk dat zij te veel onderdeel van de familie zijn geworden. Persoonlijk adviseur Pien Zaaijer zit er bijvoorbeeld al twintig jaar.”

Treinongeluk

Verhoeve ziet geen reden om in paniek te raken van de lage waarderingscijfers. „De monarchie is gebouwd voor de lange termijn. Beatrix was aan het eind van haar regeerperiode populairder dan in haar begintijd; Willem-Alexander begon juist historisch hoog.” De Goudse burgemeester wijst erop dat de koning nog altijd hoog scoort in vergelijking met politici. Nog niet eens drie op de tien Nederlanders had vorig jaar vertrouwen in premier Rutte; iets minder dan de helft (46 procent) heeft dat nu in Willem-Alexander. Het vertrouwen in de landelijke politiek scoort slechts 17 procent, tegenover 39 procent in het koningshuis.

„Voordeel van het koningschap is dat de koning mensen kan bereiken waar dat de politiek niet goed meer lukt”, stelt Verhoeve. „Natuurlijk maakt de koning fouten, maar dat heeft hij ook een- en andermaal toegegeven. Dan moet er ook ruimte zijn voor barmhartigheid – om het Bijbels te zeggen.”

De vrije val in peilingen vlakte dit jaar af: de steun voor de monarchie nam met slechts enkele procentjes af. „De bodem lijkt dus in zicht”, concludeert Hoedeman.

De weg terug kost tijd, denkt Bilker. „Het zou helpen als de koning in situaties van collectieve vreugde of verdriet weer optreedt als symbool van de natie, van eenheid.” Zoals de koning onlangs na het treinongeluk in Voorschoten dezelfde dag nog bij de ravage aan het spoor stond. Verhoeve: „Op het moment dat hij laat zien een vader des vaderlands te zijn, zal dat zijn imago goed doen.”