Vaak komen aardbevingen en vulkanisme in dezelfde regio’s voor. Hoe dat komt? De aardbol is opgebouwd uit vijftien tektonische platen. Hoewel het lijkt alsof ze stilstaan, zijn ze voortdurend in beweging door stroming van gloeiendhete magma onder de platen. Soms verschuiven ze ten opzichte van elkaar. Daarbij komt enorm veel kracht vrij. Er heeft dan een zogeheten tektonische aardbeving plaats. In deze regio’s komt magma ook onder hoge druk omhoog. Er bevinden zich daarom ook vaak vulkanen.

De meeste aardbevingen, 81 van de 100, hebben plaats in de zogeheten ”Ring of Fire” (ring van vuur) aan de rand van de Stille Oceaan . Deze gordel bevindt zich aan de grenzen van tektonische platen, die hier op elkaar botsen. Op sommige plekken schuift of zinkt de ene plaat onder de andere. Dit heeft met name plaats aan de Amerikaanse kant van de Stille Oceaan. In de Ring of Fire bevinden zich ook de meeste vulkanen.

Allesverwoestend

Aardbevingen in deze subductiezones zijn vaak krachtig en allesverwoestend. Zo had in Chili in 1960 de zogeheten Valdivia-aardbeving plaats, met een magnitude van 9,6 de sterkste ooit gemeten. De kracht ervan is vergelijkbaar met een explosie van 32 miljard ton TNT. Ter vergelijking: de zwaarste waterstofbom ter wereld, de Russische Tsar Bomba, had een explosieve kracht van 50 miljard ton TNT. Dat is tien keer de kracht van alle explosieven samen die in de Tweede Wereldoorlog zijn gebruikt. De beving verwoestte de Chileense stad Puerto Saavedra volledig.

Een andere heftige aardbeving was de Goede Vrijdagbeving aan de zuidkust van Alaska in 1964 met een magnitude van 9,2. In de stad Anchorage stortte de verkeerstoren van het vliegveld in. Doordat de Pacifische plaat hier langzaam onder de Noord-Amerikaanse schuift, lagen delen van de stad ineens 2 meter lager. Na de beving bleken voor de kust hele stukken zeebodem 10 meter hoger te liggen.

Meer recent is de zeebeving met een magnitude van 9,1 voor de kust van het Japanse eiland Honshu in 2011. Door de tsunami die daarop volgde, kwamen 15.894 mensen om. Tijdens deze beving raakte de kerncentrale van Fukushima zwaar beschadigd. In drie reactoren had een kernsmelting of meltdown plaats.

De tweede belangrijkste aardbevingszone is de aardbevingsgordel van Alpide. Deze strekt zich uit van Java tot Sumatra, door de Himalaya, de Middellandse Zee en vervolgens een eind de Atlantische Oceaan in. Deze gordel is verantwoordelijk voor ongeveer 17 procent van de zwaarste aardbevingen ter wereld.

De bekendste beving hier is wel die van tweede kerstdag in 2004 voor de kust van Sumatra. De beving had een kracht van 9,3 op de momentmagnitudeschaal. De seismische platen schoven hierdoor met 15 meter langs elkaar. De beving veroorzaakte drie tsunami’s die zich in verschillende richtingen over de Indische Oceaan verplaatsten met een snelheid tot 900 kilometer per uur. De vloedgolven kwamen aan land als een 10 meter hoge muur van water. Overstromingen aan de kust eisten de levens van zo’n 230.000 mensen. De meeste in Indonesië.

Kerkklokken

Ook aan de andere kant van de breuklijn hebben destructieve zeebevingen plaatsgehad. Op 1 november 1755, om 9.40 uur, had in de Atlantische Oceaan 200 kilometer uit de kust een beving plaats met naar schatting een magnitude van 9,0. De beving werd gevolgd door een tsunami en een brand die de Portugese hoofdstad Lissabon vrijwel geheel vernielde. In Nederland begonnen kerkklokken spontaan te luiden.

Turkije en Syrië liggen ook in de buurt van de Gordel van Alpide-gordel. Elk jaar trilt de bodem er tienduizenden keren. Meestal komt de kracht niet uit boven een magnitude van 3. De recente aardbevingen op 5 en 6 februari in Turkije waren met een magnitude van 7,8 en 7,5 een stuk krachtiger en verwoestender.

De derde aardbevingsregio onttrekt zich vrijwel geheel aan het oog. Deze volgt de Midden-Atlantische Rug, die zich bijna geheel onder water bevindt. Alleen bij het IJsland komt de rug boven de zeespiegel uit. In dat vulkanische land hebben dus geregeld aardbevingen plaats; sommige met magnitude 6,9. De Midden-Atlantische Rug drijft de Afrikaanse en Euraziatische plaat en de Noord-Amerikaanse en Zuid-Amerikaanse plaat uit elkaar.

Nederland

Wie niet in de buurt van deze actieve aardbevingsregio’s woont, moet niet denken dat tektonische aardbevingen hem niet kunnen overkomen. Overal ter wereld kunnen aardbevingen plaatshebben. Ook in Nederland. Maar hiervan ligt de frequentie meestal veel lager.

Door de ondergrond van Noord-Brabant en Limburg loopt de Peelrandbreuk. Deze start halverwege ’s-Hertogenbosch en Nijmegen en loopt via een grillige lijn naar de Duitse stad Bonn. De breuklijn is niet erg actief. Bovendien verlopen de tektonische bewegingen er meestal niet schoksgewijs, maar geleidelijk. De meeste Nederlandse aardbevingen zijn daardoor niet echt zwaar.

De heftigste was die van 13 april 1992. Toen werd Roermond getroffen door de zwaarste Nederlandse aardbeving ooit. Deze beving had een magnitude van 5,8. Van 2000 tot heden hebben er zes met een magnitude van minimaal 3,0 plaatsgehad.

Vrijwel doorlopend meet het KNMI tektonische bevingen in de Nederlandse ondergrond. De meeste zijn nauwelijks waarneembaar. Afgelopen maand zijn er al tien geregistreerd. De laatste zaterdag. Toen trilde de bodem nauwelijks waarneembaar onder Mariahout.