Hij zwijgt, vertrekt geen spier. Maar de blik van CDA-kopstuk Hugo de Jonge verraadt woensdagavond een mengeling van gelatenheid en schrik. Omringd door tientallen partijgenoten op het partijbureau in Den Haag kijkt De Jonge naar een groot beeldscherm. Daar druppelen de eerste verkiezingsuitslagen binnen. Groter kan het contrast tussen de stille CDA-minister en de uitzinnige BBB-leider Caroline van der Plas op tv niet zijn. In onder meer Overijssel, vanouds een CDA-bolwerk, stoot BBB de christendemocraten van de troon.

„Dit is voor ons een enorme klap”, verzucht De Jonge later op de avond. In de Eerste Kamer verliest zijn partij hoogstwaarschijnlijk vier van de negen zetels. „Zelfs in Brabant zijn we meer dan gehalveerd. Zo’n uitslag moet ik ook mezelf aanrekenen. Er is werk aan de winkel. Er zit een enorme kloof tussen Den Haag en wat mensen thuis aan zorg en onzekerheid ervaren. Burgers hebben het gevoel dat ze niet gezien en begrepen worden. Wij zullen ons meer moeten richten op hun zorgen. Het CDA is altijd een partij geweest die zich tegen de polarisatie keert. Maar kennelijk heeft de kiezer dat niet herkend.”

„Een buitengewoon bittere pil”, noemt CDA-leider Hoekstra de uitslag voor zijn partij. Op het CDA rust de „grote verantwoordelijkheid” om het vertrouwen terug te winnen, zegt Hoekstra. „Nederland heeft stabiliteit en samenwerking nodig. Het gevecht daarvoor voeren we huis voor huis en straat voor straat.”

Is de uitslag een signaal van een kloof tussen Den Haag en het platteland? „Ik zie vooral een kloof tussen de politiek en de samenleving”, zegt CDA-campagneleider en Kamerlid Derk Boswijk. „Er zijn veel mensen, ook in hartje Amsterdam, die zich niet meer vertegenwoordigd voelen. En dat begrijp ik ook.”

Wanhoop

Boswijk zegt de onrust in de samenleving te hebben gepeild. „Denk aan de omgekeerde vlaggen. Ik zag de wanhoop in de ogen van mensen. Ik durf te zeggen dat ik bij meer boeren langs ben geweest dan Caroline van der Plas. We hebben enige tijd geleden een samenhangend plan voor Nederland gepresenteerd. Dat beoogt onder meer dat de boeren en overheid om tafel moeten gaan. Maar ons verhaal kwam niet over, we waren te laat. Dat is alleen onszelf te verwijten. Ik blijf hoopvol over ons verhaal. Dat moeten we nog steviger brengen.”

Mensen weten niet waar het CDA voor staat, analyseert CDA-coryfee Wim van de Camp –glas wijn in de hand. „We zouden een duidelijk sociaal-christelijk profiel moeten hebben. Je moet burgers helpen en ze niet in een bureaucratisch moeras brengen. Denk aan de drama’s rond de toeslagenaffaire en de aardbevingsproblematiek in Groningen.”

Warm

Het CDA zou „rechts van het midden” moeten zitten, vindt Van de Camp, voorheen Tweede Kamerlid en Europarlementariër. „Solidariteit is prima, maar we moeten op het terrein van immigratie paal en perk stellen aan de enorme instroom. Die instroom beangstigt mensen.”

Hoe verklaart hij de zege van BBB? „De verkiezingsuitslag is een duidelijke afstraffing van de gevestigde orde. Mensen zijn het zat. Ze vinden dat de gevestigde orde veel met zichzelf bezig is. Daarbij komt dat Caroline van der Plas een sympathiek, warm én handig mens is. Een oud-CDA’er uit Deventer.”