Mediagebruik: nauwelijks verschil tussen christelijke en niet-christelijke jongeren
Tussen het mediagebruik van christelijke en niet-christelijk jongeren zit nauwelijks verschil. Met die conclusie sluit Jeroen van der Laan na 4,5 jaar onderzoek het practoraat mediawijsheid van het Hoornbeeck College af.
Jongeren die tussen de kerkdiensten door Netflixseries kijken, dickpics (foto’s van geslachtsdelen) sturen of als ze wakker worden 600 berichten in de groepsapp van de klas hebben gemist. Op reformatorische scholen is dat heel normaal, weet Van der Laan. „Een klas kan rustig voor je zitten, terwijl ze via WhatsApp schreeuwende ruzie hebben. De offline en online wereld lopen soms volledig langs elkaar heen.” Daarom moeten ook docenten volgens hem iets weten over de online leefwereld van jongeren. Maar ook hoe ze een laptop fatsoenlijk aansluiten op het digibord en hoe ze zichzelf presenteren op sociale media.
Van der Laan deed daarom praktijkgericht onderzoek met als doel dat docenten geen digibeten meer zouden zijn, maar ook zich zouden bezinnen op mediagebruik. Deze maandag verschijnt het boek ”Groeien in mediawijsheid”, dat de afsluiting van het practoraat vormt.
Zijn docenten mediawijzer geworden de afgelopen 4,5 jaar?
„Dat is lastig te meten, maar ik denk wel dat de bewustwording is toegenomen door de aandacht voor het thema. Wel zie ik verschil in leeftijd. Vooral oudere docenten vinden het lastig om hun digitale vaardigheden op peil te houden. Tegelijk zijn zij reflectiever dan hun jongere collega’s die snel apps installeren.”
U heeft diverse onderzoeken gedaan. Wat verraste u het meest?
„Dat er niet zoveel verschil zit tussen het socialemediagebruik van christelijke en niet-christelijke jongeren. Ze doen zelfs vaker aan sexting (het delen van naaktbeelden via sociale media, ALV). Het aantal abonnementen op Netflix loopt ongeveer gelijk en de overgrote meerderheid van de jongens kijkt porno. Terwijl je zou hopen en verwachten dat het gedrag van christelijke jongeren anders is.”
Hoe verklaart u dat er nauwelijks verschil is?
„Daar heb ik lang over nagedacht, maar niet echt een antwoord op. Het verbaast me nog steeds dat ouders uit behoudende kerken het niet zorgelijk lijken te vinden dat hun kinderen veel netflixen. Sommigen kijken de films zelfs samen met hun kind, zodat ze over het kijkgedrag in gesprek kunnen gaan. Maar wat is dan je uitgangspunt? Je kunt best eens een film doorlopen aan de hand van de Tien Geboden, maar met een abonnement is Netflix al een structureel onderdeel van het gezinsleven geworden.
Ik zie grote opvoedingsverlegenheid. Elke week kon ik wel twee of drie avonden door het land crossen om lezingen te houden. Er zijn heel veel vragen en weinig antwoorden. Een duidelijk format ontbreekt; de reformatorische achterban kent een enorme diversiteit aan opvattingen: wanneer je je kind een telefoon geeft, welke games het mag spelen, of je schermtijd instelt en voor een 4G-bundel kiest.”
Hoe moet een docent omgaan met die verschillende opvattingen die leerlingen thuis meekrijgen over mediagebruik?
„Als docent is het vooral je taak om de schijnwereld van media door te prikken. Hoe komt het dat wij zo lang op WhatsApp en Instagram zitten? Welke trucjes gebruiken bedrijven daarvoor? Ik ging vaak met jongeren in gesprek over een referentiekader. Dan kwam je al snel uit bij de Tien Geboden. Maar op de vraag hoeveel er van de laatste tien bekeken films overbleven met die lijst ernaast, zeiden ze eerlijk: Niks. Soms kwamen ze met uitzonderingen, maar als ik dan vroeg of ze die films ook keken, was het antwoord: Nee.
Ik vind het een grote zorg hoe speelfilms ons beïnvloeden. Je kunt nu een serie zien waarin een man zwanger is. Alle mogelijke relatievormen worden gepresenteerd als het nieuwe normaal. Als je dat hele dagen ziet, veranderen je wereldbeeld en opvattingen. ”
In hoeverre moeten opvoeders zich verdiepen in media die jongeren gebruiken? Is het van belang dat ze die zelf uitproberen?
„Het is niet verkeerd om een app te installeren en daar anderhalf uur op rond te struinen. Als je niks snapt van Snapchat, zul je ook niet bij een dagopening vragen: Wat voor foto’s delen jullie eigenlijk? Vind je het echt belangrijk om je rankings zo hoog te houden?
Een docent, opvoeder of predikant moet bijblijven op deze thema’s. Je bent verplicht aan je verantwoordelijkheid om jongeren goed voor te bereiden op de toekomst. Als wij hen geen mediawijsheid leren, laten we dat dan over aan vloggers en BN’ers? Stel vooral veel vragen, dan willen je leerlingen of catechisanten echt wel uitleggen hoe het in elkaar steekt. Met opmerkingen als „al dat gedoe op sociale media is zonde”, bereik je jongeren niet. Maak het zo concreet mogelijk: „Slaap je slecht? Koop een wekker en leg je telefoon beneden.”
Had u het idee dat uw boodschap landde?
„Iedereen onderschrijft wel het belang van mediawijsheid. Ik ben ook oprecht blij als jongeren gewetensvol omgaan met Instagram, niet te veel whatsappen of hun Netflix-abonnement opzeggen – zoals ze me na een lezing weleens lieten weten. Tegelijk had ik soms het gevoel aan symptoombestrijding te doen. Uiteindelijk gaat het erom dat ze leren dat het leven met de Heere veel rijker is. Dat bewaart voor veel zonde en leidt ook tot ander gedrag op sociale media.”
Het practoraat wordt na 4,5 jaar afgesloten; de digitalisering gaat door. Hoe nu verder?
„Eerst deed de Driestar onderzoek, later het Hoornbeeck College. Ik hoop dat een ander die handschoen nu oppakt. Mediawijsheid vraagt continu om doordenking. Neem kunstmatige intelligentie, waarmee leerlingen complete werkstukken in elkaar kunnen zetten. Gewoon door een paar vragen aan een chatbot te stellen. Moet je accepteren dat het gebeurt en bijvoorbeeld meer het proces beoordelen in plaats van het product? Mediawijsheid bereikt dus nooit een eindpunt.”
