„Dingen veranderen”, zei de Albanese premier Edi Rama begin december op de EU-Westelijke Balkan Top. Brussel zou volgens hem „voor het eerst” serieus interesse tonen in de regio. Rama was flink van toon veranderd vergeleken met een eerdere top in juni. Toen uitte hij nog zijn ergernis over het gebrek aan voortgang in het toetredingsproces van de Westelijke Balkan tot de EU.

De premier had dan ook alle reden om nu de loftrompet over de Unie te steken. In tegenstelling tot eerdere toppen, die altijd in Brussel werden gehouden, kwamen de Europese leiders dit keer in de Albanese hoofdstad Tirana bijeen. „Een duidelijk teken van onze sterke betrokkenheid bij de Westelijke Balkan en hun toetredingsproces”, gaf de Europese Commissie aan.

Die positieve houding van Brussel richting de Westelijke Balkan is opmerkelijk. Na Kroatië in 2013 was het toetredingsproces van de regio verder stil komen te liggen. Albanië, Bosnië, Montenegro, Kosovo, Noord-Macedonië en Servië wachten al jaren op EU-lidmaatschap.

Noord-Macedonië

Noord-Macedonië werd bijvoorbeeld al in 2005 kandidaat-lid. Veto’s van Bulgarije en Griekenland blokkeerden echter jarenlang vervolgstappen in het lidmaatschapsproces van het land. Ook toetreding van Albanië zat hierdoor vast, omdat de EU dit aan lidmaatschap van Noord-Macedonië koppelde.

Bulgarije accepteerde de deelname van het land aan de Unie niet zolang Skopje etnische Bulgaren in het land weigerde te beschermen. De Grieken lagen dwars en eisten naamsverandering van (toen nog) Macedonië, omdat een Griekse regio dezelfde naam draagt.

Skopje bond in en veranderde de landsnaam naar Noord-Macedonië. Griekenland hief daarop zijn veto op en Bulgarije nam in juni dezelfde beslissing, waarmee de weg voor Skopje vrij was om met de EU over toetreding te onderhandelen.

Echter, niet alleen het toetredingsperspectief van Noord-Macedonië is veranderd. Inmiddels lijkt in Brussel een complete omwenteling gaande in de houding richting de Westelijke Balkan en zoekt de EU op allerlei manieren toenadering.

Illustratief zijn een aantal belangrijke besluiten die Brussel in december nam om de integratie van de regio te bevorderen. Zo kreeg Kroatië toestemming om tot de Schengenzone toe te treden, verkreeg Bosnië-Herzegovina het kandidaat-lidmaatschap en besloten de lidstaten dat Kosovaren vanaf 2023 visumvrij de EU mogen inreizen.

Aanvalsoorlog

Vanwaar die ommezwaai van Brussel? Sinds de Russische inval benadrukt de EU dat nauwere samenwerking met de Westelijke Balkan belangrijker is dan ooit om Europa veilig te houden. In Tirana herhaalden Europese leiders dat „de escalerende aanvalsoorlog van Rusland het belang onderstreept van een strategisch partnerschap met de Westelijke Balkan”.

Daarbij komt dat Brussel zich al langere tijd grote zorgen maakt over de groeiende invloed van China in de regio. Tussen 2009 en 2021 investeerde Peking in het kader van zijn Belt and Road-programma in 136 grote projecten in de regio; goed voor zo’n 32 miljard euro.

Nu gaat de EU zelf ook tientallen miljarden euro’s in de regio pompen. Daarnaast wil Brussel door toetredingsperspectief te bieden de Westelijke Balkan uit de invloedssfeer van autocratische regimes halen en aan zich koppelen.

Toch is het toetredingsproces voor de Westelijke Balkan nog geen gelopen race. Vanouds kampt de regio met problemen als corruptie en de democratische rechtsstaat functioneert vaak ondermaats. Redenen waarom EU-landen altijd al kritisch waren over toetreding.

Een nieuw punt van zorg is de illegale migratie via de Westelijke Balkan naar Europa. Volgens gegevens van grensbewakingsinstantie Frontex werden in de eerste tien maanden van dit jaar meer dan 128.000 illegale grensoverschrijdingen in de regio gedetecteerd: een stijging van 168 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Vooral het liberale grensbeleid van landen als Servië zou de illegale migratie volgens Brussel aanjagen.

Sowieso is er niet tot alle landen in de Westelijke Balkan een tendens van toenadering. Zo is de relatie met Belgrado de laatste jaren stevig verzuurd. Niet alleen het grensbeleid, maar ook het feit dat Servië niet meedoet met de sancties tegen Rusland is veel EU-lidstaten een doorn in het oog. Bovendien vormen de Chinese investeringen in Servië een hoofdpijndossier.

Ook met Kosovo hebben sommige EU-landen een moeizame relatie en staat toetreding van de staat op losse schroeven. De Kosovaren deden in december een aanvraag voor kandidaat-lidmaatschap, maar vijf EU-lidstaten erkennen niet eens de onafhankelijkheid van het land.

Gezien al die obstakels zal het waarschijnlijk nog wel even duren voordat bepaalde Westelijke Balkanlanden tot de EU zullen toetreden. Aan Brussel zal het echter niet liggen. Tijdens de top in Tirana bevestigde de EU „haar volledige inzet voor het lidmaatschapsperspectief van de Westelijke Balkan”.