Officieel kan er maar één orthodoxe kerk in een land zijn. Maar in Oekraïne zijn er ten minste twee: naast de Oekraïens-Orthodoxe Kerk (in het Engels afgekort met UOC) is er nog de Orthodoxe Kerk in Oekraïne (afgekort met OCU). Het verschil in de naam lijkt klein, maar er is een groot verschil. De UOC is een zusterkerk van de Russisch-Orthodoxe Kerk (ROC) en valt onder het patriarchaat van Moskou. Dit wordt geleid door de omstreden patriarch Kirill. Die zei vorige week nog dat de soldaten aan het front de Russische beschaving verdedigen.

De UOC is in principe een zelfstandige kerk, die zich weinig gelegen hoeft te laten liggen aan de politieke ideologie van de patriarch. De orthodoxe kerken zijn heel anders georganiseerd dan bijvoorbeeld de Rooms-Katholieke Kerk. De Oekraïense kerkleider, metropoliet Onufri, sprak daarom bij de Russische invasie in februari van „broedermoord”. Sindsdien heeft de UOC onophoudelijk steun verleend aan het Oekraïense leger. Dus zo Russisch is die UOC niet.

Wantrouwen

Toch blijft het wantrouwen in de UOC groot. Veel gemeentebesturen oefenen druk uit op de plaatselijke kerk om over te stappen naar de OCU.

De OCU is een kerkgemeenschap die in 2019 is gevormd. Toenmalig president Porosjenko voerde een kritisch beleid tegenover alles wat Russisch was. Naast zijn inzet om het Oekraïens als taal te bevorderen wilde hij ook een zelfstandige Oekraïense kerk. Daarin kreeg hij de patriarch van Constantinopel, Bartholomeus, mee. Die erkende vervolgens de Orthodoxe Kerk van Oekraïne (OCU) als een zelfstandige kerk, verbonden aan zijn patriarchaat.

Dit zette kwaad bloed in Moskou, en niet alleen in het kantoor van de patriarch. Ook het Kremlin was boos. Hoe kon de Oekraïense president zomaar de aloude orthodoxe kerk van Oekraïne uitleveren aan een andere patriarch? Sindsdien was de kerkkwestie een extra pijnpunt tussen Moskou en Kiev.

Het is niet helemaal duidelijk hoeveel parochies daadwerkelijk zijn overgestapt. Een commissie van het Oekraïense parlement zei vorige week echter nog dat de UOC ruim 12.000 gemeenschappen telde, tegenover ruim 7000 voor de OCU. Als dat zo is, probeert de president de allergrootste kerk van het land te verbieden.

Kloosters doorzocht

In Oekraïne bepaalt de staat welke kerk de officiële orthodoxe kerk is. Wat dat betreft, is er weinig verschil met Rusland. Vanouds was dat vanzelfsprekend de UOC. Maar na 2019 hoopt de OCU dat voorrecht te krijgen.

Waarom wil Zelenski de UOC verbieden? Volgens hem staat deze kerk bloot aan Russische invloeden. Het is niet duidelijk of dat waar is. Dit geldt duidelijk niet voor de metropoliet en zijn beleid. Ook de kerkelijke website is één grote steunbetuiging aan Oekraïne.

Wel is het mogelijk dat er onderhuids Kremlingezinde priesters zijn. De afgelopen weken –ook woensdag nog– zijn enkele kloosters en andere kerkelijke gebouwen doorzocht. Daarbij is volgens de politie „pakhuizen vol pro-Kremlin-lectuur” gevonden. Geestelijken uit die kloosters zeggen echter dat dit materiaal oorspronkelijk helemaal niet aanwezig was en daar is neergelegd om de kerk zwart te maken. Uiteindelijk zal vermoedelijk de rechter moeten bepalen of dit bewijs rechtmatig is.

De justitiecommissie van het Oekraïense parlement heeft vorige week in een voorlopige uitspraak gezegd dat een verbod op de totale UOC niet mogelijk is, gezien de grondwettelijke vrijheid van godsdienst. Als individuele priesters de wet overtreden, heeft de politie daar nu al voldoende middelen voor.