Het zijn niet alleen de metershoge en met prikkeldraad bedekte hekken van het nieuwe kamp die weinig aan de verbeeldingskracht van de bewoners overlaten. Ook bewakingscamera’s, metaaldetectiepoortjes en een gesloten ingang van 8 uur ’s avonds tot 8 uur in de ochtend geven migranten het gevoel gevangen te zitten.

Afgelopen weekend opende Griekenland zijn eerste „gesloten opvangkamp met gecontroleerde toegang” voor vluchtelingen op Samos, een eiland vlak voor de kust van Turkije. Het door de Europese Unie gefinancierde centrum –kosten zo’n 50 miljoen euro– ontving begin deze week de eerste 270 nieuwkomers en biedt plaats aan zo’n 3000 mensen.

De opvanglocatie moet een einde maken aan de erbarmelijke omstandigheden van vluchtelingen op het Griekse eiland. Eerder verbleven daar zo’n 7000 migranten in overvolle en onhygiënische tentenkampen waar het ongedierte rondliep. Nu is dat aantal geslonken tot enkele honderden.

Het contrast tussen de tentenkampen en het nieuwe centrum kan niet groter zijn; bewoners hebben de beschikking over stromend water, een eigen keuken en een slaapkamer met verwarming en airco. Ook telt het kamp diverse restaurants en sportvelden.

Gevangeniskamp

Griekse bewindslieden noemen de opvanglocatie op Samos een grote stap voorwaarts. „We zorgen voor menswaardige omstandigheden”, klinkt het uit verschillende monden. Vier andere Griekse eilanden in de Egeïsche Zee met grote aantallen vluchtelingen –Lesbos, Chios, Leros en Kos– krijgen op termijn eenzelfde kamp, eveneens gefinancierd met EU-geld.

Zo’n vijftig hulporganisaties laten zich echter uitermate kritisch uit over het project. Zo maakt Artsen zonder Grenzen zich grote zorgen over de mentale gezondheid van de migranten in het „gevangeniskamp.” „Zij hopen op bescherming van Europa, maar worden hier alleen maar verder ontmenselijkt”, aldus de organisatie in een verklaring. „Wat zeg je tegen een jongen die geen misdaad heeft begaan, maar toch wordt opgesloten?”

Jan de Zwart van Christian Refugee Relief houdt een dubbel gevoel over aan de opvanglocatie. „Het nieuwe kamp is op heel veel punten beter. Denk aan hygiëne en huisvesting. Ook is het voor de veiligheid van de mensen nodig dat het terrein is afgebakend.” Tegelijkertijd doet het gesloten karakter wat met de psyche van mensen, zegt hij. „Vrijheid is zo’n groot goed.”

Ratten

Ook de afgelegen ligging van het centrum, op kilometers van bebouwing, stuit De Zwart tegen de borst. „Het kamp is dusdanig weggestopt dat contact met de lokale bevolking onmogelijk wordt gemaakt. Hulpverleningsorganisaties zitten nu allemaal bij de mensen vandaan die juist hulp nodig hebben.” Artsen zonder Grenzen heeft inmiddels een kliniek aangelegd op loopafstand van het kamp.

Niet alle migranten lijken overigens last te hebben van het gevoel opgesloten te zitten. „Mensen denken dat het een gevangenis is, maar ik vind van niet”, zei Didier Tcakonmer tegen AFP. De 28-jarige Kameroener verblijft al meer dan twee jaar in de tentenkampen op Samos. „Het zal beter zijn dan daar; geen muggen, geen ratten.”

De verantwoordelijke EU-commissaris, Ylva Johansson, beloofde opvang volgens ‘EU-standaarden’ nadat op het nabijgelegen eiland Lesbos het overvolle kamp Moria verwoest werd door brand. Ze verzekerde eerder dat de nieuwe locaties beslist „niet gesloten” zouden zijn. Maar met de opening van het sterk gecontroleerde centrum lijkt de kritiek op het Europese migratiebeleid niet te verstommen.