Roths reportages van reizen naar Rusland, Polen en zijn geboorteland Galicië verdienen door hun prachtige, beeldende stijl en scherpzinnige politieke analyses eveneens de hoogste waardering.

Roths vroege roman ”Das Spinnennetz” (Het spinnenweb) uit 1923 is in de schaduw blijven staan van de grote romans. Van deze roman, die als feuilleton voor het eerst in de Weense Arbeiterzeitung verscheen, is nu de Nederlandse vertaling opnieuw gepubliceerd.

”Het spinnenweb” is het verhaal van de onbeduidende man Theodor Lohse, die zijn keizer tijdens de Eerste Wereldoorlog als luitenant diende. Lohse is na de nederlaag van Duitsland, als ”Heimkehrer”, in een ongewenste republiek, de Republiek van Weimar, terechtgekomen. Tegen deze republiek verzet hij zich met hand en tand.

Aanvankelijk is Lohse huisleraar bij de Joodse familie Efrussi. Wanneer hij hechte banden krijgt met rechts-radicale organisaties besluit hij zijn baan bij de rijke Efrussi’s op te zeggen en zich aan diffuse idealen van revolutionaire aard te wijden. Lohse laat zich vooral leiden door dromen van macht en aanzien. De godheid die hij dient, is zijn eigen ego. Aan dat ego offert hij alles op: „Hij, die elk ogenblik verschrikkelijk vond, enkel omdat het nieuw was geweest, die het komende had gevreesd en het blijvende had gekoesterd, hij spiegelde zich vermetele onmogelijkheden voor en verwachtte avonturen bij elke stap die hij zette. Hij was gewapend.”

Lohse wordt informant voor een geheim genootschap dat de bestaande orde omver wil werpen. Hij verraadt zijn goede vriend Günther om aanzien te winnen en vermoordt vervolgens met een pikhouweel de man die Günther kort daarvoor had vermoord. Lohse heeft geen geweten. Hij wil dat de mensen tegen hem opzien, hem verheerlijken als een geweldenaar. Hij doorziet de krachten niet die hem sturen. Zelfs zijn huwelijk met de adellijke Elsa von Schlieffen is door anderen gearrangeerd. In wezen is hij een marionet en zo dom dat hij niet doorheeft dat mensen in zijn nabijheid een spelletje met hem spelen.

De ironie wil dat juist de Joodse Benjamin Lenz, de man waarin Lohse ondanks zijn haat jegens Joden het diepste vertrouwen heeft, hem bedriegt.

Deze roman is een visioen van een ongekend gewelddadige periode in de geschiedenis van Duitsland. Theodor Lohse is een broertje van Adolf Hitler. De arrestaties, martelingen en de moorden komen voort uit infernale driften, uit de lust om kapot te maken. In deze groteske roman heeft Roth zeer veel samengeperst van wat hij later uitvoeriger en overtuigender zou beschrijven. Deze roman is van belang als een ijzingwekkende waarschuwing voor de bedreigingen van later.

Boekgegevens

Het spinnenweb, Joseph Roth, uitg. L. J. Veen Klassiek; 133 blz.; € 17,50