Museum MORE bestaat 10 jaar. Het jubileum wordt gevierd met de tentoonstelling Reality Check waaraan ruim 50 hedendaagse kunstenaars een bijdrage leveren. Het belangrijkste criterium is dat het werk in Nederland is gemaakt in de tien jaar dat het museum bestaat – met de zichtbare werkelijkheid uiteraard als vertrekpunt. De inbreng varieert van schilderkunst, fotografie en video tot installatie, sculptuur, tekening en grafiek. De dagelijkse realiteit is vaak het onderwerp.

De vraag die levensgroot boven de tentoonstelling hangt is: wat is nu echt, was is waar? Elke dag worden we overspoeld met informatie. „Valse werkelijkheid ligt overal op de loer”, stelt museumconservator Sito Rozema. Hij doelt daarbij op de invloed van massamedia, marketing, populistische politiek en kunstmatige intelligentie in een tijd waarin aan nepnieuws nauwelijks valt te ontkomen. Veel mensen brengen een groot deel van hun tijd door in een virtuele omgeving, gefotoshopte beelden en Instagramfilters zijn gemeengoed geworden. „De hedendaagse beeldcultuur dwingt kunstenaars haast tot een realisme: een ‘waar’ antwoord op de onophoudelijke vraag naar wat echt is.”

Diepere laag

Dat betekent niet dat de getoonde kunstwerken de werkelijkheid een-op-een weergeven. Juist niet. Het gaat om de diepere laag achter het werk, om de vragen die het oproept. De realist registreert niet zozeer de werkelijkheid, maar bevraagt die en reflecteert erop, soms heel persoonlijk. Dat is de Reality Check uit de tentoonstellingstitel.

Een voorbeeld is een doek van de spraakmakende kunstenares Tinkebell, die ooit een handtas maakte van de vacht van haar eigen kat om de dubbele moraal van de bio-industrie aan de kaak te stellen. ”Flora Tata Metallica #15” uit 2022 toont witte plantjes tegen een zwart-fluwelen achtergrond. Het lijkt een fotonegatief, maar wie beter kijkt ontdekt dat het zwart bestaat uit roet en fijnstof. De kunstenaar verzamelde het, met risico’s voor haar eigen gezondheid, in de duinen bij Wijk aan Zee waar het vanuit de staalfabriek Tata Steel was neergeslagen. Op die manier brengt ze aan het licht hoe schadelijk de uitstoot van de fabriek is.

Ronald Ophuis, een ander voorbeeld, legt op meer dan levensgroot formaat gruwelen en zwarte bladzijden uit de recente geschiedenis vast: kindsoldaten in Sierra Leone, martelingen in gevangenissen of, zoals in Gorssel is te zien, de genocide in Srebrenica. Ophuis schilderde drie vrouwen in een winterlandschap met kale bomen – weduwen uit Bosnië-Herzegovina. De leegte en het verdriet zijn tastbaar.

Bijzonder is het kunstwerk ”Ter Apel” van Joyce Overheul. Met textiel, knopen en glaskralen maakte ze een fotografisch aandoende afbeelding van vluchtelingen die buiten in provisorische tenten overnachten. Een spannende combinatie van zacht materiaal en harde inhoud.

Kunstmatige intelligentie

Daniela Schwabe durft het aan om kunstmatige intelligentie (AI) in haar werk te gebruiken. Voor de serie Deep Family onderzocht ze aan de hand van familiefoto’s de werking van het geheugen. Net zoals herinnering onbetrouwbaar is, kan beeld dat ook zijn. Schwabe ‘voerde’ de foto’s aan AI, die nieuwe beelden aan haar familiegeschiedenis toevoegde. De kunstenaar verwerkte die in haar schilderijen en leverde die weer terug aan AI. Op die manier werkte ze letterlijk samen met kunstmatige intelligentie met als resultaat een serie portretten die de kijker laat nadenken over echtheid, alternatieve realiteit, herinnering, verleden en toekomst.

Andere kunstwerken zijn luchtiger van toon. Jhonie van Boeijen schilderde in zoete kleuren een verzameling snoepgoed en frisdrank – of althans het verleidelijke materiaal waarin het is verpakt en aan de man wordt gebracht: ”Hello Kitty Bag”. Haar ouders hadden een speelgoedwinkel en daar dankt ze haar voorliefde voor productverpakkingen aan. Maar onderhuids deelt ze haar zorg over de problematische kanten van de consumptiemaatschappij: waarmee laten we ons zoet houden en wat is de nasmaak ervan?

Intrigerend zijn de ”Blisters” van David Haines. Hij tekent hyperrealistische medicijnstrips. In sommige zitten nog tabletten, andere zijn uitgedrukt en leeg. De kunstenaar geeft een heel nieuwe betekenis aan de beelden door van losse stukjes strip ‘woorden’ te maken die samen een gedicht vormen.

En soms wordt duidelijk dat de grens tussen abstract en realistisch helemaal niet zo helder te trekken valt als vaak wordt gedacht. De verfrommelde aluminiumfolie die Menno Pasveer met olieverf op doek weergeeft, is fotorealistisch en tegelijk abstract.

Abstract

Duidelijk wordt in ieder geval dat moderne realisten zich niet in een hokje laten stoppen. „Als er één constante in het hedendaags realisme bestaat, is het pluriformiteit”, constateert Rozema. „De realist houdt zich tegenwoordig minder aan conventies die bij de stroming zouden horen en gebruikt de gereedschapskist van zowel de figuratie als de abstractie.” Kunstenaars doen hun ideeën volgens hem op uit een veelheid aan bronnen: memes, sociale media, tijdschriften, nieuwsbeelden, politiek en gesprekken met vrienden. „Er wordt breed en grensoverstijgend gekeken”, aldus Rozema, die erbij aantekent dat kunstenaars tegenwoordig meer recht doen aan de veelzijdigheid van de werkelijkheid dan vroeger.

Tegelijk roept dit ook vragen op. Als kunstenaars hun persoonlijke perspectief op de werkelijkheid tonen en er sprake zou zijn van meerdere, persoonlijke realiteiten, komen we dan niet op het punt dat iedereen zijn eigen waarheid heeft? Welke vaste ijkpunten zijn er nog als alles subjectief is geworden?

Een opmerkelijke ontwikkeling is ten slotte dat eigentijdse kunstenaars vaak kiezen voor meer traditionele kunstvormen. Olieverf op doek komt tegenwoordig veel meer voor dan in de jaren 1970-1990. Ook traditionele ambachten als keramiek en werken in textiel zijn weer in. „Misschien is het een reactie op de snelheid, vluchtigheid en leegheid van de hedendaagse consumptiecultuur”, vermoedt Rozema. „De hedendaagse realist zet met traditionele middelen als het ware de tijd even stil en zet aan tot reflectie.”

De tentoonstelling Reality Check is tot en met 9 juni te zien in Museum MORE in Gorssel.