In een volle zaal van de Vrije Universiteit Amsterdam werd vrijdagochtend het boek met de volledige resultaten van het onderzoek ”God in Nederland 1966-2024” gepresenteerd. Eerder verscheen al een samenvatting van de onderzoeksresultaten.

Lees ook

Christenen hoeven niet bang te zijn voor verdwijnen christelijke feestdagen

Tijdens het symposium geven Peter van Rooden, voorheen als historicus verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, en Theoloog der Nederlanden Mirella Klomp hun visie op ”God in Nederland”, nadat de onderzoekers –de Nijmeegse godsdienstsociologen Joris Kregting en Paul Vermeer en de Amsterdamse hoogleraar Fred van Lieburg– de onderzoeksresultaten hebben toegelicht.

Klomp betreurt het dat moslims niet zijn meegenomen in het onderzoek. „Ik durf de normatieve uitspraak wel aan dat het in de pluriforme samenleving van nu niet meer houdbaar is om moslims hierbuiten te houden”, zegt ze. „We moeten daarin een andere keuze maken. Het christendom is allang niet meer dominant.”

Van Rooden beaamt die stelling in zijn betoog met stevige bewoordingen. „Voor het eerst in mijn wetenschappelijke loopbaan vel ik een politiek oordeel”, zegt hij. „In heel Europa zijn krachtige stromingen die betogen dat burgers die moslim zijn geen echte burgers zijn en niet tot de natie behoren. Dat dit rapport de uitsluiting van moslims gewoon herhaalt, vind ik onbegrijpelijk en een ernstige politieke fout.”

Refomeisje

Het ontbreekt ook aan duiding in de onderzoeksresultaten, aldus Van Rooden. „Tevreden wordt in het onderzoek geconstateerd dat 90 procent van de Nederlandse bevolking voorstander is van godsdienstvrijheid. Er wordt ook opgemerkt dat slechts 45 procent van mening is dat mensen vrij zijn om religieuze kleding te dragen op hun werk. Aan wie denkt de overige 55 procent? Aan een refomeisje met rok of aan het meisje met hoofddoek achter de kassa? Daar worden geen woorden aan gegeven in het boek.”

Er ontstaat een levendige discussie. „Het is niet de taak van de godsdienstsociologie om de resultaten te duiden”, zegt iemand uit de zaal. „De godsdienstsociologen meten en brengen in kaart, de antropologen en theologen kunnen vervolgens reflecteren en commentaar geven.”

„Het toevoegen van moslims in het onderzoek is een enorme uitdaging”, geeft onderzoeker Vermeer aan. „Het grote probleem is dat zij deze enquêtes gewoon niet invullen. Ze doen niet mee. Dat is de realiteit waar je als empirisch onderzoeker mee te maken hebt.”

„Het gaat toch ook helemaal niet om de islam?” vraagt iemand uit de zaal. „Dit onderzoek doet precies wat ik verwacht: in kaart brengen hoe het ervoor staat met het christendom in Nederland.”

Margriet

Bij de voorgaande vijf edities van ”God in Nederland” waren alleen sociologen betrokken, vertelt Van Lieburg in zijn bijdrage. „Ik vond het zelf een mooie uitdaging om dit keer ook een historische component erin te brengen.”

Hij brengt de ruim zestig aanwezigen naar de eerste keer dat het onderzoek werd uitgevoerd, in 1966. „Dat was op initiatief van vrouwentijdschrift Margriet, die voor de rubriek ”Margriet weet raad” vragen binnenkreeg van ouders over de religieuze opvoeding. De babyboomers waren toen aan het puberen. Voor de redactie was het aanleiding om de religiositeit van Nederland in kaart te brengen.”

De schok van de resultaten was groot, geeft Van Lieburg aan. „Uit de toentertijd meest recente volkstelling, in 1960, was geconcludeerd dat 18 procent van de bevolking zich onkerkelijk noemde. Uit het onderzoek van Margriet bleek dat dat aantal gestegen was tot 33 procent.”

Nieuws in beeld

De bijeenkomst trok ruim zestig bezoekers. beeld Paul Dijkstra

Boekomslag ”God in Nederland 1966-2024”. beeld Paul Dijkstra

Generatie Z

Die stijging lijkt nu af te vlakken, door een toename van het aantal „gelovigen” onder generatie Z, jongeren die geboren zijn tussen 1997 en 2012. ”Voor het eerst zijn jongeren geloviger dan de generatie voor hen”, kopte Trouw naar aanleiding van de onderzoeksresultaten van ”God in Nederland”.

Tijdens de presentatie van de onderzoeksresultaten wordt deze toename niet genoemd, wat tot een vraag uit de zaal leidt. „Er is minder sprake van een trendbreuk dan de media suggereerden”, geeft onderzoeker Kregting daarop aan.

Generatie Z is niet op zoek naar de kerk, stelt hij. „Weliswaar is die generatie in zijn algemeenheid iets minder afwijzend tegenover religie dan de voorgaande generatie, maar de kerkelijke betrokkenheid is nog steeds superlaag. Het gaat om een verschil van een paar procentpunten, wat ook het selectie-effect kan zijn. Misschien hebben gewoon de meer geïnteresseerde jongeren de vragenlijst ingevuld. Het verbaasde me eigenlijk dat precies dit aspect werd uitvergroot in de media.”

„Het zou fantastisch zijn als er eens Europees onderzoek gedaan zou worden naar religieuze betrokkenheid onder jongeren”, zegt theoloog en antropoloog Miranda Klaver tijdens de koffiepauze. „Ook in Engeland en Frankrijk zijn er aanwijzingen dat de interesse voor het christendom onder jongeren toeneemt. Het gevoel dat er iets gaande is, is er al langer, maar het moet getoetst worden met cijfers. Helaas wordt religieonderzoek slecht gefinancierd.”

De lichte toename van jongeren die zich gelovig noemen, fascineert ook Klomp. „Dit onderzoek brengt ook nog eens alleen de jongeren van boven de 17 in kaart, wat slechts de helft van generatie Z is. Ik ben erg nieuwsgierig naar wat de resultaten onder de andere helft toe zouden voegen. We moeten die groep blijven volgen.”