Vanochtend stapte Ernst Boiten na een goede nacht slapen op de fiets naar zijn werk. In Buurtcentrum Poortershoes zaten een paar vaste ochtendgasten al aan de koffie en hun krantje. Ze kennen hem allemaal. Hij begroette collega’s achter de bar en in de keuken. „Hé Henk, hai Nanouk.” „Hé, Ernst, jongen, hoe is ie?” Hij wierp een blik op het weekmenu en deed zijn schort voor, voor weer een leuke, lange dag boven de pannen.

Boiten, een slanke man van 59, is een van de 160 Groningers met een basisbaan. Hij werkt 28 uur per week in het buurthuis, betaald door de gemeente, en plakt er vrijwillig nog een goeie dag aan vast. Hij kookt, ontvangt gasten, regelt dingen, maakt praatjes en grapjes. De dagen vliegen voorbij.

Hij heeft mindere tijden gekend. Hij zat thuis met een incomplete dwarslaesie en krabbelde moeizaam stapje voor stapje op. Hij solliciteerde tot hij een ons woog, tot een functie als buschauffeur van voetbalclub FC Groningen aan toe.

Maar werkgevers zagen hem aankomen, met zijn leeftijd, zijn lijf, zijn jarenlange carrière achter de balie in de coffeeshop en zijn conservatoriumopleiding tot contrabassist lichte muziek.

Omdat een goed leven niet bij je komt aanbellen, maakte hij zich nuttig als vrijwilliger. Bij een welzijnsinstelling in zijn eigen wijk zette hij een kookproject op met verse ingrediënten. Hij was vrijwilliger bij het Poortershoes in de Oosterpoortbuurt toen werkbemiddelingsorganisatie WerkPro lucht kreeg van zijn bestaan, en de bedrijfsleider op een dag zei: „Ernst, er zijn hier basisbanen beschikbaar. Is dat niet wat voor jou?”

Supermensen

Met een basisbaan helpt Groningen een groep mensen aan het werk die dat op eigen kracht niet lukt, zegt PvdA-wethouder Carine Bloemhoff. Mensen die langdurig in de bijstand zitten, maar niet in aanmerking komen voor een plek bij de ontwikkelbedrijven voor mensen met een arbeidsbeperking. De arbeidsmarkt is krap, maar nog steeds willen werkgevers het liefst toppers en supermensen. En dat is niet iedereen.

„Je moet het werk organiseren rond de mensen”, zegt Bloemhoff. Dat wil zeggen: welk werk past bij hen, in plaats van: wie past er bij het werk. Daar schiet niet alleen de langdurig werkloze wat mee op, ook de economie en maatschappij hebben grote behoefte aan het talent dat nu onbenut op de bank zit. En zo voldoet de gemeente aan haar taak om volledige werkgelegenheid na te streven, aldus de wethouder, en vergroot ze de leefbaarheid in de wijken waar de mensen worden ingezet.

Groningen heeft haar proef met basisbanen in 2023 omgezet in staand beleid. Volgend jaar wil Groningen 250 mensen in een basisbaan aan het werk hebben. Dat is een klein deel van de ongeveer 9000 Groningers in de bijstand, maar toch loopt de stad landelijk gezien voorop. Steden als Enschede en Tilburg experimenteren met enkele tientallen basisbanen. Elders zijn pilots alweer gestopt, vooral omdat het niet lukte om mensen te laten doorstromen naar een reguliere baan.

Koppelen

De gedachte achter basisbanen is helder, zegt de Tilburgse hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen. De bijstand is slecht voor mensen én er blijft veel nuttig werk liggen. Het ligt voor de hand die twee te koppelen. Dat het niet op grote schaal gebeurt, komt doordat gemeenten het niet kunnen betalen. Met mogelijk rijkskortingen en ravijnjaar 2026 in het verschiet, vrezen gemeenten al die op de begroting drukkende basisbanen zonder hulp van het bedrijfsleven niet te kunnen dragen.

Groningen doet het toch, businesscase of niet. Als je alle maatschappelijke kosten en baten meerekent, kan het uit, zegt Carine Bloemhoff. „Het is fijn als het bedrijfsleven meebetaalt, maar ik zie dat bij andere projecten, zoals de afspraakbanen voor mensen met een beperking, ook te weinig gebeuren. Dus moeten we wat anders verzinnen. Als je de bespaarde uitkeringen en zorgkosten meeweegt, ben je er al bijna.” Immers, mensen die actief zijn, worden minder vaak ziek.

Groningen doet het bovendien anders: doorstromen naar een ‘echte’ baan is niet langer de doelstelling. Bloemhoff: „Rechts Nederland noemde de vroegere melkertbanen mislukt, omdat mensen niet doorstroomden. Maar dat was oorspronkelijk ook niet de bedoeling. Die mensen waren dolgelukkig met hun baan, en de organisaties met de mensen. Dus hoezo mislukt?”

Pensioen

In Groningen mogen mensen hun hele carrière een basisbaan houden. Daarna krijgen ze pensioen. Dat zou landelijk navolging mogen krijgen, vindt Bloemhoff. „Ik vind dat het Rijk daarin moet bijspringen.”

Ernst Boiten ging er 300 euro op vooruit toen hij van een bijstandsuitkering naar een basisbaan ging. Voor hem een grote sprong voorwaarts. „Ik kan een keer nieuwe kleren kopen, schoenen. Ik hoef niet meer wakker te liggen als mijn stofzuiger kapot is.”

Het is twaalf uur ’s middags, zijn dienst begint. Hij gaat varkenshaas maken, vegetarische shepherd’s pie en sliptong. Een hele dag werken, in een team. Vanavond tussen acht en negen eten ze samen. Daarna fietst hij naar huis. „Moe, maar heel voldaan.”