Het kabinet stort volgend jaar 2,4 miljard euro minder in het Gemeentefonds dan dit jaar. Naar verwachting komt driekwart van de gemeenten hierdoor de komende vier jaar in de rode cijfers terecht. Volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft dat grote gevolgen: „Minder woningbouw, ontoegankelijke zorg, afbrokkelende veiligheid, verschraling van voorzieningen en minder steun voor wie dit juist het hardst nodig heeft.”

De VNG voert daarom tot 26 maart campagne voor het ongedaan maken van deze maatregel. Met een ”Ravijn-nieuwsbrief” en ”Video’s financieel ravijn” roept de vereniging de 342 gemeenten op hun problemen kenbaar te maken aan de Tweede Kamer. „De komende Voorjaarsnota vormt het allerlaatste moment waarop het kabinet gemeenten kan behoeden voor een onmogelijke opdracht. Hoe willen we ooit aan de slag gaan met kabinetsambities zoals het aanpakken van het woningtekort, bestaanszekerheid, groene groei of zorg voor onze ouderen en kinderen als gemeenten kapotbezuinigd worden?”

Gevolgen

De gemeenten zijn voor zo’n 70 procent van hun inkomsten afhankelijk van de landelijke overheid. Ze wijzen erop dat ze „de afgelopen jaren al meerdere malen met de kaasschaaf door de organisatie” zijn gegaan. „Gemeenten hebben een wettelijke zorgplicht, waardoor zij zorgvragen niet kunnen weigeren. Maar met een tekort voelen gemeenten zich gedwongen alleen het hoogstnoodzakelijke te doen.”

De gemeenten stellen dat ze voor grote opgaven worden geplaatst. Veel wegen, bruggen en tunnels dateren uit de jaren 60 en 70 en naderen het einde van hun ‘levensduur’. Het gros van de schoolgebouwen is sterk verouderd, slecht geventileerd, niet duurzaam en ongeschikt voor modern onderwijs, maar ze blijven steeds langer in gebruik, omdat er al jaren te weinig geld is voor renovatie en nieuwbouw. Vanwege geldgebrek zijn her en der al zwembaden gesloten of beperken gemeenten de openingstijden van de bibliotheek.

Om een beeld te krijgen van de effecten van het financieel ravijn, schakelde de VNG in 2023 onderzoeksbureau BMC in. Dat voorspelde onder meer forse vertraging bij de realisatie van 900.000 woningen, het niet halen van de doelen van het Klimaatakkoord en langere wachtlijsten voor zorg en dienstverlening.

Rechtszaak

Het blad Binnenlands Bestuur, dat op 26 maart het congres ”Voorbij het ravijnjaar” houdt, constateert dat de visies van het ministerie van Financiën en de VNG over de ernst van het naderende ‘ravijn’ sterk uiteenlopen. Gemeenteraadsleden vormden het actiecomité Raden in Verzet, met als slogan ”Geen taken zonder knaken” – in de hoop dat de jongere generatie nog weet dat vroeger een rijksdaalder een knaak werd genoemd.

In december dreigde de VNG naar de rechter te stappen om de korting op het Gemeentefonds ongedaan gemaakt te krijgen. Terecht, stelde Douwe Jan Elzinga, emeritus hoogleraar staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, afgelopen maand op LinkedIn: de grondwettelijke autonomie van plaatselijke overheden wordt aangetast als ze geen enkele financiële ruimte overhouden.