In het veld van de energietechniek en energiesystemen is systeemintegratie een modewoord geworden. Systeemintegratie zou al die spraakverwarring kunnen vermijden. Dat valt echter in de praktijk vaak nog wel tegen. Systeemintegratie is op zich ook alweer zo’n ingewikkelde term, die discussie eerder moeilijker maakt dan makkelijker.

Elke dag worden de energieprijzen van de dag erna bepaald

Mijn verklaring daarvoor is dat systeemintegratie over ten minste twee verschillende dingen gaat. Waarschijnlijk zijn er nog veel meer interpretaties te geven, maar daarvoor ontbreekt de ruimte in deze column. Systeemintegratie is in de eerste plaats vooral ontstaan als een technisch principe. Verschillende organisaties hebben verschillende systemen en die moeten met elkaar kunnen praten, anders kan er niet worden samengewerkt.

Systeemintegratie kan deze kennisoverdracht verbeteren. Het principe daarvan is ontwikkeld in het Amerikaanse ruimteprogramma van de jaren zestig. Een raket naar de maan sturen en zorgen dat de astronauten weer gezond en wel zouden terugkomen, kon niet anders dan met goede systeemintegratie. Allerlei uitgangspunten van deze technische systeemintegratie werden daarom door de NASA beschreven en verfijnd en daar plukken nog steeds duizenden bedrijven de vruchten van.

Deze vorm van systeemintegratie bleek echter niet voldoende te zijn. Geld en mensen spelen daarin nog niet zozeer een rol, vandaar dat er steeds meer aandacht werd gevraagd voor vormen van systeemintegratie waarin ook de markteconomie, de maatschappij of de politiek een rol spelen. Dit wordt dan sociotechnische systeemintegratie of (tegenwoordig steeds vaker) complexe systeemintegratie genoemd. Dat woord complex heeft niet zozeer de betekenis van nog ingewikkelder dan ingewikkeld, maar legt vooral de nadruk op onvoorspelbaarheid. Een systeem vertoont complex gedrag als de eindresultaten niet meteen zijn af te leiden uit de som der delen. Een voorbeeld hiervan is de energieprijs binnen de energiemarkt.

Elke dag worden de energieprijzen van de dag erna bepaald. Dit zijn de zogenoemde ”day-ahead-market”-prijzen. De energieleverancier rekent met deze prijzen de energieconsumptie af bij de klanten. De totstandkoming van deze prijzen is een heel ingewikkeld marktspel, wat veel meer te maken lijkt te hebben met het speculeren op de aandelenmarkt dan met de daadwerkelijke kosten van energie. De uiteindelijke energieprijs wordt vastgesteld door factoren als: welke dag van de week het is (in het weekend is de prijs altijd lager dan door de week), welk weer er wordt verwacht (niet al te warm, zonnetje, lekker windje, waarvan de opbrengst van zon en wind afhangt) of geopolitieke spanningen (die hangen net als op de effectenbeurs als donkere wolken boven de markt).

De complexiteit van dit geheel wordt veroorzaakt door onzekerheid over het gedrag van de consumenten, onduidelijke politieke adviezen, het grillige gedrag van de energieproducenten, het ontbreken van marktregulering of de dreiging van hogere tarieven. Terwijl het aan de borreltafels nog gaat over energietechniek (”de overheid moet toch eens inzetten op het aanleggen van meer kabels”; ”wanneer komt er nu vaart in die kernenergie?”), gaat energiepolitiek ondertussen vooral over de privacy van gegevens, de bescherming van intellectueel eigendom, de strategie en ambitie met betrekking tot onze rol in de internationale handel en de handhaving van steeds meer wet- en regelgeving.

Dit betekent dus dat discussies over de keuze voor energietechnieken en energiematerialen steeds minder relevant worden. De opwekking van energie is eigenlijk het meest eenvoudige stukje van de energiemarkt. Het vervolg daarvan –dus het transport, de opslag, de handel, het gebruik en het doorrekenen van de gevolgen voor het klimaat– maken het extreem ingewikkeld.

De auteur is lector circulaire energietransitie aan Hogeschool Rotterdam.