Eerlijk gezegd heb ik wel wat beters te doen. Ik sta namelijk voor een (nu nog) denkbeeldig examen waarvan ik de stof niet beheers. Welk examen dat is? Het is de test zoals veel Nederlanders die ten tijde van de Duitse bezetting ondergingen, en die grofweg vier antwoorden duldt: je koest houden, wegkijken, je verzetten of ‘meeheulen met’.  Mijn vrees is dat ik tegenover een foute machthebber met gemak collaboreer of wegkijk.

Ik kan hier stoer andere keuzes etaleren, maar of ik die als het erop aankomt daadwerkelijk zal maken? Ik ben bang van niet. Daarom: in plaats van koekeloeren in dat ‘foute burgerarchief’ houd ik me liever bezig me voor te bereiden op die toets der toetsen, mocht ik daar ooit mee worden geconfronteerd.

Ik zou wensen dat meer mensen dat deden. Omdat ze bijna dagelijks met moreel geladen keuzes als ”examens in het klein” worden geconfronteerd. En er ook dan (vaak subtiel) wordt weggekeken, mensen zich van de domme houden of meeheulen met – tegen beter weten en hun geweten in. Ik zie het gebeuren in mijn eigen leven en in dat van anderen, christenen incluis. Vaak draait het om ”je hachje redden”, zoals bij capitulatie voor groepsdruk. Klein bier vergeleken met WO II, maar toch.

Ik ben voor dit soort dingen extra gevoelig sinds ik bij de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984) over ”parrhesia” las, een term uit de klassiek-Griekse filosofie. Die is het beste te vertalen met „machtigen de waarheid aanzeggen”. Wie dissidenten wereldwijd volgt, die weet wat Foucault bedoelt. Zijn pleidooi voor parrhesia vind ik aangrijpend vanwege vijf aspecten ervan: vrijmoedigheid, waarheid, moed, risico en plicht.  Die waarheid en moed betreffend: wát er aan waarheid gezegd wordt, weet iedereen, daar is niets nieuws aan, aldus Foucault. Er is moed voor nodig het aan de orde te stellen. Het riskante zit hem in de ongelijke relatie: parrhesia komt altijd van onderop en is gericht op wie bovenaan staat (of, voeg ik eraan toe, als groep om je heen). Vandaar dat kritische: parrhesia is dwarsliggen. En dan die plicht. Hoewel parrhesia is gegrond in vrijheid (zwijgen is veel veiliger), voelt iemand zich toch verplicht. Jegens waarheid, de medemens en het eigen geweten.

Ik stel voor om parrhesia te oefenen. Leer ze herkennen, die toetsjes in je leven! En stel vervolgens die ene relevante vraag. Niet: hoe deden zij het, maar: hoe zou ik het doen?