Lange tijd had Wilders het alleenrecht op de stem van de ontevreden burger op rechts. Hij presteerde het om bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2017 nauwelijks campagne te voeren, weg te blijven bij belangrijke tv-debatten en toch te winnen. De PVV is nu de tweede partij van het land.

In de campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen loopt Wilders zich wél de benen uit het lijf. De reden is helder. Hij voelt de hete adem van Forum voor Democratie (FvD) in zijn nek. In de peilingen naderen de partijn elkaar. Omgerekend naar zetels voor de Eerste Kamer zouden ze ieder een fractie van acht personen krijgen. Dat betekent een verlies van één zetel voor de PVV en een winst van acht voor FvD.

De Leidse hoogleraar politiek gedrag, Joop van Holsteijn, stelt vast: „In de peilingen zijn PVV en FvD dus geen communicerende vaten. FvD trekt vooral kiezers van VVD en CDA. Slechts een beetje van de PVV. Het FvD is kennelijk een redelijk alternatief voor stemmers die wel bezwaar hebben tegen de traditionele partijen, maar de PVV te radicaal vinden. Ze zien dat Wilders vanaf de zijlijn roept, maar in de praktijk weinig voor elkaar krijgt.”

Volgens Van Holsteijn zijn er grote overeenkomsten tussen PVV en FvD: „Ze hebben eenzelfde harde stijl van oppositie voeren. Ze zetten zich beiden af tegen de coalitie en tegen de elite. Europa en de minderheden zien ze als boosdoeners.”

Maar er zijn ook duidelijke verschillen. „Baudet dringt aan op democratische vernieuwingen, Wilders doet dat minder. Verder heeft Baudet een constructievere houding richting het kabinet. Hij heeft al laten weten dat er met zijn partij te praten valt als het kabinet-Rutte geen meerderheid meer heeft in de Senaat. Wilders heeft gezegd dat hij nog geen vingerkootje uit wil steken.”

Als derde verschilpunt noemt de Leidse hoogleraar de partijorganisatie. „Van de PVV kan niemand lid worden. Baudet bouwt wel een partijorganisatie op en heeft nu al ruim 30.000 leden.”

De opkomst van de populistische partijen ligt volgens Van Holsteijn in de consensuspolitiek van de jaren negentig van de vorig eeuw toen de politieke tegenpolen PvdA en VVD samen regeerden. De groei van het populisme heeft ook te maken met het wegvallen van allerlei sociale verbanden en geloofsgemeenschappen. „Burgers hebben wel behoefte aan een sociale identiteit. Die vinden de populistische partijen in het nationalisme en het verzet tegen Europa.”

Het zijn ook deze elementen die orthodoxe christenen aanspreken, weet Van Holsteijn. Maar dat zijn geen grote aantallen: „Het lijkt meer dan het is.” En de remedie? „Politici van de gevestigde partijen moeten zich het hoofd niet op hol laten brengen en ook populistische taal gaan uiten. Laten ze gewoon hun eigen partijstandpunten met verve naar buiten brengen. Kiezers zijn niet gek.”