Er gaat een beerput open wanneer de 43-jarige Duitser Christian B. begin juni als de nieuwe verdachte in de vermissingszaak van Madeleine McCann wordt aangewezen. Het 3-jarige Britse meisje raakt begin mei 2007 vermist, nadat ze spoorloos uit haar bedje in het vakantieverblijf van haar familie in Portugal verdwijnt. Justitie in Duitsland gaat er dertien jaar na haar verdwijning van uit dat de peuter is vermoord, mogelijk door verdachte Christian B. Daar zegt de Duitse justitie genoeg bewijs voor te hebben, hoewel het lichaampje van Madeleine nog niet is gevonden.

De 43-jarige Duitser wordt niet alleen met de vermissing van de Britse peuter in Portugal in verband gebracht, maar ook met een heel stel andere zaken van kinderontvoeringen in meerdere landen binnen Europa. De mysterieuze vermissing van de 5-jarige Inga Gehricke in 2015 wordt opnieuw onderzocht. Het meisje verdween in een bos in de Duitse deelstaat Saksen-Anhalt. Zij was daar met haar familie een kampvuur aan het maken, maar kwam niet meer terug toen ze met de andere aanwezige kinderen hout ging zoeken.

Ook is er opnieuw aandacht voor de zaak van de toenmalige 6-jarige René Hasee. Hij raakte vermist tijdens een vakantie in Portugal in 1996. De Duitse jongen verdween plotseling op het strand. Zijn broek en shirt werden wel gevonden, waardoor lang werd gedacht dat hij in zee was gelopen en was verdronken.

Daarnaast wordt gekeken of Christian B. verantwoordelijk kan worden gehouden voor de ontvoering van de 7-jarige Jaïr Soares. Het Nederlandse jongetje verdween in 1995 van het strand van Monster.

Jaïr, Madeleine, Inga en René zijn echter niet de enigen die sinds juni worden genoemd. Er is een hele lijst met namen van kinderen, tieners en volwassenen waar de Duitse verdachte iets mee te maken zou kunnen hebben: de 2-jarige Liam Vanden Branden die in 1996 in België verdween, de 9-jarige Peggy Knobloch die in 2001 in Duitsland vermist raakte en in 2016 dood werd gevonden, de in 1996 in België vermoorde 16-jarige Carola Titze, de 13-jarige Tristan Brübach, die in 1998 in Frankfurt dood werd gevonden, de 8-jarige Joana Cipriano, die in 2004 in Portugal verdween, de 24-jarige Britse Louise Kerton, die in 2001 in Duitsland vermist raakte.

De lange lijst kan de verkeerde indruk geven dat jaarlijks een significant aantal kinderen in Europa op mysterieuze wijze verdwijnt en niet meer wordt teruggevonden. Dit soort verdwijningen, waarbij de dader een onbekende is van het kind en zijn of haar familie, is echter zeer zeldzaam, zegt Hilde Demarre, expert internationale kinderontvoeringen bij Missing Children Europe.

Dat is ook terug te zien in de gegevens van de Europese organisatie waarbij ze werkt. Van de 5477 nieuwe kindervermissingszaken in 2019 is het grootste gedeelte een kwestie van een weggelopen kind (54,5 procent). Maar 0,4 procent van de zaken in 2019 betrof een criminele ontvoering van een kind, waarvan de helft door een onbekende van het kind wordt gepleegd.

Mysterie

De uitzonderlijkheid en het mysterie rond deze kleine groep kinderen die door een crimineel uit hun bekende wereldje worden gerukt, is een van de redenen die experts aandragen waarom juist die zaken zo veel aandacht krijgen in de media en onder de bevolking.

De verdwijning van Madeleine is echter dé zaak die wereldberoemd werd en die zelfs dertien jaar na dato nog steeds levend is. Hoe kan het dat de vermissing van dit 3-jarige Britse meisje in het geheugen van veel mensen is gegrift? De afgelopen jaren hebben kenners daar meerdere verklaringen voor gegeven, bijvoorbeeld dat haar verdwijning hand in hand ging met de opkomst van sociale media of dat de zaak een gevoel van herkenning oproept. Zo veel gezinnen met jonge kinderen gaan in de zomer op vakantie naar een ander land.

Het gaat erom in hoeverre mensen zich kunnen identificeren met zo’n gebeurtenis, legt psychologe en criminologe Ilse van Leiden verder uit. In de kwestie van Madeleine: er zijn heel veel mensen met zo’n klein meisje, dus ook veel mensen die zich er door hun persoonlijke situatie bij betrokken voelen.

Ook is het belangrijk wat de achterblijvers van een verdwenen kind doen. „Hoe harder je zoekt, hoe groter kans de kans dat je iets gaat vinden. Hoewel dat natuurlijk geen garantie is”, zegt Van Leiden. De criminologe noemt als voorbeeld de verdwijning van de bijna 3-jarige Michelle Willard in 1985 in Den Haag. Zij is na 35 jaar nog steeds vermist. „Daar horen we niks meer over. Er zijn geen ouders die aan de bel blijven trekken. Dat is heel triest.”

De ouders van Madeleine blijven wel constant om aandacht voor hun dochter vragen. Dat beschrijft moeder Kate McCann in haar in 2011 uitgegeven boek als een plicht: „Het is aan ons om haar te blijven zoeken, aangezien er geen enkele overheidsinstantie meer is die actief onderzoek doet naar haar verdwijning.” Daarvoor betalen de ouders een hoge prijs. „De media spelen een grote rol in het warmhouden van die zaak”, vertelt Van Leiden. „Je bent als ouders dan een gewillige prooi. De media schrijven erover, daardoor blijft de zaak warm, maar vervolgens worden er ook theorieën geschetst waar je uiteindelijk zelf slachtoffer van kunt worden.”

Het belang van de houding van de ouders verschilt echter per land, zegt Hilde Demarre, expert internationale kinderontvoeringen bij Missing Children Europe. Zij wijst erop dat in België een nieuwe werkmethode is gestart rondom kindervermissingen. Daar vraagt nu de stichting Child Focus aandacht voor verdwenen kinderen. Dat doet de stichting onder meer door het uitdelen van flyers, het ophangen van posters en het op touw zetten van zoekacties. „Het is in België niet noodzakelijk voor ouders om dat allemaal zelf te regelen. In sommige landen zal de rol van de ouders wel doorslaggevend zijn, spijtig genoeg.”

Een aantal van de kinderen die door een onbekende worden ontvoerd, wordt niet meer teruggevonden – hoe hard ouders ook zoeken. Wat ging er mis bij die zaken? Er is geen overzicht wat er mis is gegaan, vertelt Demarre. „Alle zaken zijn zo verschillend. Hoe goed de samenwerking tussen bijvoorbeeld politie, justitie en Child Focus ook verloopt, er blijven toch dossiers open.” Ook Van Leiden kan niet precies aangegeven wat er in die zaken mis is gegaan. Maar, vervolgt ze, als je zo snel mogelijk doorpakt, langdurig zoekt en de politie aan het begin een zo’n goed mogelijke inschatting maakt, is er wel meer kans op succes.

Bovendien is het volgens de criminologe cruciaal welke informatie achterblijvers geven. „Het komt voor dat mensen die een melding doen dan niet direct alles over de vermiste vertellen. De reden daarvoor kan bijvoorbeeld schaamte zijn.” Van Leiden dringt erop aan dat het cruciaal is om te vertellen of er problemen spelen omdat er dan door de politie een betere inschatting kan worden gemaakt en er gerichter kan worden gezocht. „Er is een neiging om niet meteen alles te vertellen, maar kinderen zijn niet altijd braaf, zijn weleens vervelend of kunnen foute vriendjes hebben.”

Vakantieperiode een gevaar

De zomervakantie is een goede periode om stil te staan bij de zaak van kindervermissingen, zegt psychologe en criminologe Ilse van Leiden. Waarom? Omdat tijdens de vakantie het verdwijnen van kinderen meer speelt; bijvoorbeeld een kind dat op het strand vermist raakt. Deze tijd is het moment van het jaar dat de meeste kinderen verdwijnen, vertelt Van Leiden. Cijfers die dat aantonen zijn er niet. Maar, zo vervolgt ze, de zomervakantie biedt wel de gelegenheid voor bijvoorbeeld ouders om een kind of kinderen mee te nemen naar een land van herkomst en na de vakantie niet meer terug te komen. „Je ziet dat ouders reizen gebruiken om vervolgens niet meer met het kind terug te keren.” Dat deze zogeheten parentale ontvoeringen vaak voorkomen, blijkt onder meer uit data van Missing Children Europe. Van alle vermissingen die in 2019 aan de noodlijn werden gemeld, was een vierde het werk van een ouder.

Niet alleen voor parentale ontvoeringen vormt de zomervakantie een risico, ook voor criminele ontvoeringen zoals die van de Britse Madeleine McCann. Zij was in mei 2007 met haar ouders, broertje en zusje op vakantie in de Portugese kustplaats Praia da Luz toen ze plotseling ’s avonds uit haar slaapkamer verdween. De zaak van Madeleine is volgens Van Leiden een voorbeeld dat kinderen op vakantie kwetsbaarder zijn. „Het is niet je eigen omgeving. Er zijn veel meer gelegenheden waar kinderen kunnen verdwijnen. Soms maar voor een paar minuten of uren, omdat het kind bijvoorbeeld op ontdekking uitgaat. We zijn buiten en op plekken waar we normaal niet komen.”

„Kind vermist? Bel 116000”

Wat moet je doen als je kind vermist raakt? Veel mensen hoeven in Nederland daar geen seconde over na te denken: 1-1-2 bellen. Maar wat doe je als je in het buitenland bent, de taal niet spreekt en het telefoonnummer niet uit je hoofd kent? Dat zijn vragen die Hilde Demarre, expert internationale kinderontvoeringen bij Missing Children Europe, hardop stelt. Bel noodlijn 116000, adviseert Demarre. Dat is het telefoonnummer dat mensen overal in de Europese Unie kunnen bellen wanneer een kind plots verdwijnt. Noodlijn 116000 werd in 2007 op voorstel van de Europese Commissie beschikbaar gemaakt, met de hoop dat daardoor minder kostbare tijd verloren zal gaan wanneer een kind in het buitenland verdwijnt en mensen niet weten wie of welk nummer ze moeten bellen.

Behalve het bellen van de politie en/of de Europese noodlijn, is het volgens Demarre belangrijk dat iemand bij het punt blijft waar het kind voor het laatst is gezien. Er zijn regelmatig verdwijningen waarvan in eerste instantie wordt gedacht dat het een criminele ontvoeringszaak is, maar waar later blijkt dat het kind gewoon even kwijt is, vertelt de expert. Ze geeft als voorbeeld een zaak waarin een kind opeens thuis niet meer was te vinden. Er werd uren gezocht. Uiteindelijk bleek dat het kind in een kast in slaap was gevallen. Daarom is het van belang dat er iemand achterblijft, voor het geval het kind terugkeert, zegt Demarre. Het is daarnaast belangrijk dat er goed in de omgeving wordt gezocht. Als dat niets uithaalt, is het volgens de expert een goed idee om in rap tempo het publiek in te schakelen.

Tijdlijn verdachte Christian B.

1994: B. als 17-jarige veroordeeld voor seksueel misbruik van een kind.

1995: B. vlucht naar Portugal om de tweejarige jeugdstraf te ontlopen.

1999: B. keert terug naar Duitsland. Hij zit de jeugdstraf uit.

2005: B. verkracht een 72-jarige Amerikaanse vrouw in Portugal.

2006: B. veroordeeld voor het stelen van diesel in Portugal.

2011: B. veroordeeld voor drugshandel in Duitsland. Hij krijgt 21 maanden celstraf – die zit B. nu uit.

2016: B. voor de tweede keer veroordeeld voor kindermisbruik. Hij krijgt 15 maanden celstraf. B. vlucht naar Portugal.

2017: B. in Portugal gearresteerd en aan Duitsland uitgeleverd.

2018: B. vlucht na zijn straf naar Italië; weer gearresteerd en vanwege de drugshandel aan Duitsland uitgeleverd.

2019: B. veroordeeld voor de verkrachting van de Amerikaanse vrouw. Hij krijgt 7 jaar celstraf.

2020: B. verdachte van de moord op Madeleine McCann.