Trump staat inmiddels te boek als opper-verdeeldheidszaaier. Maar is hij zo uniek in de Amerikaanse geschiedenis als oppositie en media in de VS willen doen geloven? Polarisatie is de levenselixer van de Amerikaanse democratie.

Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden veroordeelde de president twee weken geleden omdat hij via Twitter zich over een viertal Democratische Congresleden racistisch zou hebben uitgelaten. Omdat de vier nogal forse kritiek hebben op de gang van zaken in Amerika, gaf hij hun het advies terug te keren naar „hun eigen land” om daar orde op zaken te stellen.

Na een pittig debat stemde het Huis in met veroordeling van de president. De Democraten, die daar de meerderheid hebben, kregen bijval van vier Republikeinen en één onafhankelijke afgevaardigde. In de media en op straat, maar ook binnen zijn eigen partij, werd gesteld dat zo’n tweet echt niet kan. Bijkomend punt is dat drie van de vier Congresleden niet in een ander land zijn geboren.

Trump is echter bepaald niet onder de indruk van de politieke oorvijg die het Huis van Afgevaardigden aan hem uitdeelde. Integendeel. Afgelopen weekeinde viel hij Elijah Cummings, de Democratische afgevaardigde voor het district Baltimore aan. Als reactie op de kritiek van Cummings op de behandeling van migranten aan de Mexicaans grens, zei Trump dat het Congreslid beter naar zijn eigen situatie kan kijken. In Baltimore is het volgens de president „een door ratten geteisterde rotzooi.” De stad is volgens hem „het slechtst geleide en gevaarlijkste district in de VS.”

Omdat Cummings een Afro-Amerikaanse achtergrond heeft, interpreteerden politieke tegenstanders van Trump de tweet als racistisch, hetgeen door Republikeinen wordt betwist. Volgens hen had Trump aan Cummings hetzelfde verwijt gemaakt, als hij niet zwart, maar wit was. Dat laatste moet ook niet worden uitgesloten.

Vriend en vijand is het er wel over eens dat president Trump met zijn tweets vaak meer stof doet opwaaien dan dat hij rust brengt. Veel media suggereren dat de huidige president van Amerika een uitzonderlijke onruststoker is, die de polarisatie in de VS steeds weer aanjaagt. Sommige commentatoren zeggen dat polarisatie en Trump synoniem zijn.

Totaal afwezig

Helemaal onbegrijpelijk is dat niet. Het huidige politieke klimaat is verre van aangenaam. De tegenstellingen zijn groot. De bereidheid met elkaar te praten en elkaar enig vertrouwen te geven, is gering. De grondhouding om samen het goede voor de natie te zoeken, is totaal afwezig. Meer dan eens wordt gewaarschuwd dat de polarisatie Amerika naar de ondergang stuwt.

Toch is het een grove versimpeling van de politieke situatie om president Trump te zien als unieke oorzaak van deze vergiftiging van de Amerikaanse politiek. Evenzo is het overdreven te stellen dat het nog nooit zo erg is geweest. Cal Jillson, politicoloog aan de Southern Methodist University in Dallas (Texas) noemt „het huidige politieke gekissebis slechts kinderspel, vergeleken met de polarisatie in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen de strijd om rassengelijkheid en de Vietnamoorlog werd gevoerd. Of met de politieke spanningen voorafgaand aan de Amerikaanse Burgeroorlog in de 19e eeuw. We moeten niet overdrijven. Trump is een onruststoker. Maar hij is zeker niet de enige in de Amerikaanse geschiedenis.”

Douglas Koopman, docent politieke wetenschappen aan Calvin University in Grand Rapids, deelt die mening. „De polarisatie is niet uniek en ook niet algemeen. Een groot deel van de Amerikanen is er totaal niet in geïnteresseerd.”

Volgens Koopman is politieke polarisatie vooral het spelletje van de elite en de media. Hij wijst op het recente onderzoek ”Hidden Tribes” van het Amerikaanse onderzoeksinstituut More in Commons. Daaruit blijkt dat slechts 14 procent van de Amerikaanse bevolking in het politieke geharrewar is geïnteresseerd. Van deze groep zit de helft op de uiterst linkerflank van het politieke spectrum en de andere helft op de uiterst rechterflank. „Dus bijna alle nationale media en nationale politici praten alleen maar mét en tégen die uitersten”, constateert Koopman. „De resterende 86 procent van de bevolking is in al dat gedoe niet geïnteresseerd. Die wil dat de overheid problemen oplost.”

Jillson wil echter het huidige politieke gekrakeel niet wegwuiven als een onbetekenende rimpeling in de geschiedenis. „Er zijn wel degelijk risico’s. De heropleving van het racisme kan ontsporen. De vraag is op dit moment hoe Trump daarmee omgaat. Je mag hem niet de schuld geven van de ”revival of racism”. Die ontstond toen president Obama werd gekozen. Toen verscherpten de tegenstellingen tussen wit en zwart. Maar Trump buit die spanningen tussen beide groepen uit om eigen politiek voordeel te behalen. De vraag is hoever hij daarmee gaat. Hij weet niet van ophouden; gaat steeds nét te ver. Dat is een risico.”

Jillson constateert dat de politieke sfeer totaal verziekt is. Als voorbeeld noemt hij de opmerking van Trump over Cummings. „Die wordt nu uitgelegd als racisme. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de president niets zei over de Afro-Amerikaanse achtergrond van Cummings. Hij zou dit ook gezegd kunnen hebben als Cummings niet zwart was.”

Luidspreker

Jillson, zelf overtuigd Democraat, laakt daarbij de rol van politici en media. „Veel politici zetten eerst het volume van de luidspreker op volle sterkte, voordat ze ach en wee riepen over het racisme van Trump. En de media denken met een telescoop in de psyche van Trump te kunnen loeren om zijn diepste zielenroerselen te analyseren en vervolgens zeker te weten dat de president deze opmerking racistisch bedoelde.”

Over de vraag waarom Trump zo welbewust een aanjagende rol speelt bij de polarisatie, is Koopman helder. „Steeds weer deelt hij speldenprikken uit om de uitgesproken progressieve Democraten op de kast te krijgen. Dan reageren ze fel en zeggen dingen die electoraal niet verstandig zijn. Het effect is dat ze het redelijke midden, waar de meeste kiezers zitten, van zich vervreemden.”

Jillson ziet dat ook zo. „Dat is de strategie van Trump. Hij weet precies wat hij doet. Hij is geen ongeleid projectiel, zoals men vaak denkt. Hij heeft een sluwe tactiek.”

Beide politicologen wijzen erop dat deze aanpak niet uniek is. Jillson: „Ook de Democraten doen dit. Zij proberen Trump te pakken, waar ze hem grijpen kunnen. Elke opmerking van de president is voor hen bij voorbaat fout. Trump máákt fouten, zégt onverstandige dingen, zoú meer moeten nadenken. Maar als Democraten zeggen dat Trump polariseert, moeten ze beseffen ook bepaald niet brandschoon te zijn.”

Lilliana Mason, docente politieke wetenschappen aan de University of Maryland, stelt in een artikel in Public Opinion Quarterley dat polarisatie een typerend kenmerk is van de Amerikaanse politieke geschiedenis.

Mason geeft een lange reeks voorbeelden die aantoont dat de Amerikaanse geschiedenis een aaneenschakeling is van politieke moddergevechten. Een kleine selectie. Direct na de onafhankelijkheidsverklaring stonden federalisten (die een sterk centraal gezag wilden) tegenover politici die daar niets van wilden weten. President Jackson, die in 1828 aan de macht kwam, riep sterk verdeelde reacties op. Zowel zijn fans als zijn tegenstanders noemden hem ”King Andrew”, de eerste groep uit bewondering, de oppositie uit afschuw.

„En laten we even niet vergeten dat de nu zo populaire Franklin D. Roosevelt in de jaren dertig ”The red man in the White House” werd genoemd. Zijn tegenstanders beschouwden hem als handlanger van de communisten”, aldus Mason.

Tot haar spijt ziet Mason dat er wel sprake is van een groeiende kloof tussen de twee politieke kampen. „Langzamerhand ontstaat er een sfeer dat Democraten en Republikeinen elkaar niet meer kunnen luchten of zien. Niet zozeer het politieke vuurwerk als zodanig is een probleem. Veel erger is dat de politieke tegenstellingen zich doorvertalen naar andere maatschappelijke verbanden. Democraten hebben hun eigen wereld van kerk, onderwijs, sport en ander vermaak. De Republikeinen hebben die ook. Men ziet elkaar niet meer, men spreekt elkaar niet meer, men luistert niet meer naar elkaar. Zo ontstaan twee gescheiden culturen.” Volgens Mason is het gevolg dat men niet meer de bereidheid heeft om in gezamenlijkheid oplossingen voor politieke vraagstukken te zoeken.

Dominante factor

Dat in Amerika polarisatie een dominante factor in de politiek is, komt volgens Mason ook doordat er slechts twee politieke partijen zijn. „Bij twee partijen is er altijd een winnaar en een verliezer. Amerikanen hebben bovendien in hun genen dat ze willen winnen. Daar hebben ze alles voor over. De meest vuige praktijen schuwen ze niet. Elke verkiezingsstrijd is daar een voorbeeld van. Je tegenstander belasteren en zo nodig met leugens in een kwaad daglicht stellen, vinden ze geen probleem.”

„Dat tweepartijensysteem zorgt ervoor dat je altijd weet wie je vijand is”, vervolgt Mason. „Wanneer er meerdere partijen zijn, kan het zijn dat je opponent van nu, morgen je bondgenoot is, omdat er dan een andere coalitie is. Dat voorkomt dat je in het debat te fors van leer trekt. De polarisatie in Amerika zou behoorlijk worden afgeremd, als er een meerpartijenstelsel kwam. Zowel Republikeinen als Democraten zouden eens op excursie naar Nederland moeten, om te leren dat je met polderen verder komt dan met moddergooien.”