Het ontbreekt in de Europese skiwereld aan de wil om serieuze maatregelen te nemen die het aantal lawine-ongevallen terugdringen, zegt Hajo Smit (50), meteroloog en lawinedeskundige. „Jaarlijks vallen in de Alpen ongeveer 250 lawine-doden en we doen eigenlijk alsof onze neus bloedt.”
Een lawine trof drie Nederlandse wintersporters dinsdag in de Franse Alpen. De snowboarders gingen off-piste – dus buiten de gebaande paden. Een 22-jarige jongeman kwam dinsdag om. Een van de twee vermisten is woensdag gevonden. Naar de andere vermiste wordt nog gezocht. Voor zijn leven wordt gevreesd. De drie maakten deel uit van een groep van twintig studenten. Die zijn (oud-)lid van de christelijke studentenvereniging Navigators uit Nijmegen.
Lawine
Via zijn site wintersportweerman.nl informeert Hajo Smit uit Krommenie over lawinegevaar. Hij is metereoloog en is werkzaam in de wintersportbranche. In 1993 overleefde Smit zelf een lawine. Twee skiërs uit zijn groepje kwamen om. Het nieuws vandaag over het ongeval raakt hem dan ook. „Het grijpt me aan. Ik ben er kapot van.”
Is off-piste skieën gevaarlijk?
„Zeker. Daarom is mijn advies altijd: Doe het niet. Pas na een jaar of vijftien kennis en ervaring opdoen, begint het een klein beetje verantwoord te worden om de pistes te verlaten. Maar ook zeer ervaren toerskiërs overlijden meer dan eens in lawines.
Het probleem is dat in de Alpen tegenwoordig duizenden wintersporters meteen na forse sneeuwval off-piste gaan. Dat heeft ook te maken met marketing. Veel reclame toont alleen maar wintersporters off-piste: dat is cool. Je ziet nauwelijks marketing waarbij mensen gewoon gezellig op de piste skiën.”
Wat moeten wintersporters doen die off-piste verdwaald zijn?
„Het verstandigst is om weer terug omhoog te lopen. Maar dat doet vrijwel niemand, want het kost je zo drie, vier uur inspanning. Met ski’s is terugklimmen een mogelijkheid. Met een snowboard is dat echter vrijwel onmogelijk. Je hebt geen stokken en met je snowboardschoenen zak je tot je heupen in de sneeuw. Daarom zeg ik: Ga als snowboarder al helemaal nooit off-piste. Tenzij je de afdaling goed kent of als je stokken en sneeuwschoenen bij je hebt. En ook dan moet je te allen tijde lawinekennis hebben.”
Supergevaarlijk
Juist als er een verse laag van bijvoorbeeld een halve meter poedersneeuw ligt, begeven veel wintersporters zich buiten de pistes, zegt Smit. „Dat skiet redelijk makkelijk. Maar het kan supergevaarlijk zijn in verband met lawines. Zeker in de Alpen, waar de hellingen doorgaans steiler zijn dan in Amerika.”
Recent waaide er een föhn, een warme, zuidelijke wind, over onder meer de Franse Alpen. Is het dan extra gevaarlijk?
„Dat kan. Maar feit is dat lawinegevaar in allerlei omstandigheden ontstaat. Bijvoorbeeld op allerlei tijdstippen, bij koud en warm weer, als het wel en als het niet gesneeuwd heeft.”
Gevaren
Wintersporters die bedolven raken onder een lawine zijn op te delen in twee categorieën, legt Smit uit. De ene groep betreft ervaren toerskiërs, de andere groep onervaren waaghalzen.
„De groep toerskiërs gaat goed voorbereid off-piste. Vijfhonderd keer gaat het goed, één keer niet. Probleem is dat deze toerskiërs soms te veel risico’s nemen. Dat heeft vaak te maken met groepsdynamiek. Groepen luisteren vaak naar iemand met de meeste extreme mening. Bijvoorbeeld naar een sporter die de minste gevaren ziet.
De tweede groep, van de wintersporters zonder ervaring, gaat zonder deugdelijke voorbereiding op pad. Zo nemen ze bijvoorbeeld geen alarmeringsmiddelen mee. Compleet onverantwoord natuurlijk.”
Zwemmer
Het ergert Smit dat er in de skiwereld „geen serieus, oplossingsgericht debat” is over het voorkomen van lawine-ongevallen. „We gaan van ongeval naar ongeval en doen net alsof er geen maatregelen te nemen zijn die het aantal doden kunnen terugdringen. Stel dat er langs de Noordzeekust, bijvoorbeeld in de strook van België tot Denemarken, iedere zomer 250 strandgasten zouden verdrinken, dan zouden er toch allerlei instanties alarm slaan? Dan zou er een commissie in het leven worden geroepen die ervoor zorgt dat er op sommige momenten langs het strand hekken worden geplaatst of dat zwemmers een waarschuwings-app krijgen. Of dat ze op hun hotelkamer een folder vinden over de gevaren van de Noordzee.
Binnen de Europese wintersport wordt veel gepraat over het probleem van lawine-ongevallen, maar veiligheidsconferenties en maatregelen, zoals de invoering van waarschuwingsapps, zetten nog geen zoden aan de dijk.”
Hekken
Beheerders van skigebieden zouden vaker hun verantwoordelijkheid moeten nemen, vindt Smit. „Je kunt wel zeggen dat roekeloze wintersporters sukkels zijn, maar de beheerders kunnen meer maatregelen nemen om te voorkomen dat mensen buiten de piste gaan. Denk aan het afrasteren van gevaarlijke gebieden met plastic hekken. In Amerika treffen ze dat soort veiligheidsmaatregelen veel vaker. Ik bepleit een Friso-stichting, refererend aan het dodelijke ski-ongeval met prins Friso in 2012. Zo’n stichting moet ervoor zorgen dat er bijvoorbeeld futuristische pistemachines komen die snel, bij gevaarlijk weer, een gebied kunnen afrasteren.
Zelf heb ik een plan bedacht om een lawinebestendige skihelm te maken. Op die helm zou dan een apparaatje moeten komen dat heel veel warmte produceert op het moment dat iemand wordt bedolven door de sneeuw. Dat warme apparaatje kruipt als een mol door de sneeuw en graaft een tunneltje tussen iemands mond en de oppervlakte. Maar zo’n helm is nog niet ontwikkeld.”
Wat moet je doen als je in een lawine terecht komt?
„Ik zou net zo goed kunnen vragen: Wat moet je doen als je in een draaiende betonmolen wordt gegooid? Wat je moet doen: bidden dat je de lawine mag overleven. Meer kun je niet.”
