Op het eerste gezicht is het dus begrijpelijk dat journalisten en politici een verband zien tussen gemeenten met grote orthodox-christelijke gemeenschappen en de snelle verspreiding van het coronavirus. Zouden drukbezochte kerkdiensten daar een rol in gespeeld hebben en zo ja, is het dan niet zaak om het bezoek aan deze samenkomsten nog verder te beperken?

Het korte antwoord op die vraag is: nee. Het is ook niet moeilijk om het verband tussen deze kerkdiensten en de verspreiding van corona te ontkrachten. Zelfs niet-kenners van de Biblebelt zien in één oogopslag dat een aantal bekende plaatsen ontbreekt in bovengenoemde opsomming. Waar is Staphorst? Barneveld? Waarom is het rijtje gemeenten van Hendrik-Ido-Ambacht tot Hardinxveld-Giessendam nog vrijwel wit op de kaart? En Zuid-Beveland en Walcheren? Kortom: als kerkelijke gemeenten in de Biblebelt op grote schaal de beperkingen aan religieuze bijeenkomsten aan hun laars hadden gelapt, zou die kaart er heel anders uit moeten zien. Dat enkele media intussen zo’n verband suggereren, getuigt niet van goede kennis van de kerkelijke kaart.

Dat enkele media intussen zo’n verband suggereren, getuigt niet van goede kennis van de kerkelijke kaart.

Biddag

Maar er is ook een uitgebreider antwoord mogelijk op die vraag. Inderdaad, het is zeker denkbaar dat kerkdiensten op enkele plaatsen wél een rol hebben gespeeld in de snelle verspreiding van het virus. Om daar goed inzicht in te krijgen, is het zaak te letten op de data waarop de beperkende maatregelen zijn ingesteld en de discussie daarover in reformatorische kerken.

Het lijdt geen twijfel dat in al deze kerken op de landelijke biddag voor arbeid en gewas (11 maart) aandacht is gegeven aan de dodelijke ziekte die ons land binnendrong. Weliswaar was de Biblebelt toen nog een witte zone op het RIVM-kaartje, maar de ernst van de situatie was deze kerken volstrekt duidelijk. Echter, pas de volgende dag, donderdag 12 maart, werden de maatregelen die voor Noord-Brabant golden uitgebreid tot heel Nederland: „Bijeenkomsten met meer dan honderd personen worden in heel Nederland afgelast. Dat geldt ook voor publieke locaties zoals musea, concertzalen, theaters, sportclubs en sportwedstrijden.” Nog dezelfde dag of de dag erna hebben alle kerkverbanden in protestants-christelijke kring hun gemeenten gevraagd dit voorschrift op te volgen. En dat gebeurde ook op de daaropvolgende zondag, 15 maart.

Lees ook

Hoe corona gemeenten op Biblebelt stevig raakt

Een aantal kerken heeft er toen nog voor gekozen om hun grote gemeente op te splitsen in kleinere groepen van maximaal 100 personen, die verspreid over verschillende zalen bijeenkwamen. Zo hadden ze de instructie van premier Rutte geïnterpreteerd, die letterlijk had gezegd: „Ook kerken moeten er op een verstandige wijze mee omgaan. Kerken moeten kijken of zij, en daar zijn verschillende mogelijkheden voor, of wellicht een dienst over meerdere zalen verspreid kan worden, ook met audiovisuele hulpmiddelen, dat laat ik echt aan hen.” Diezelfde zondag maakte de minister-president bekend dat ook de scholen dicht zouden gaan, met als gevolg dat alle kerken de catechisaties en het verenigingswerk per omgaande hebben beëindigd. Pas op 23 maart volgde de aanscherping van de regeling waardoor er een maximum van dertig personen van kracht werd voor religieuze bijeenkomsten.

Positieve testen

Wat valt er te concluderen uit de rol van deze kerkdiensten voor de verspreiding van het coronavirus? Allereerst: het is zeker denkbaar dat het virus rondwaarde in verschillende kerkelijke gemeenten op de Biblebelt op de biddag, de woensdag voor de maatregelen. Afgezien van de provincie Zeeland zijn toen door het hele land diensten gehouden waarbij de kerken druk bezocht werden.

Dat betekent echter nog niet dat die diensten hebben bijgedragen aan de verspreiding, of althans, dat valt niet uit de data van het RIVM af te leiden.

Dat betekent echter nog niet dat die diensten hebben bijgedragen aan de verspreiding, of althans, dat valt niet uit de data van het RIVM af te leiden. Behalve dat er (nog steeds) witte vlekken zijn in de Biblebelt, zeggen de gegevens van al de felgekleurde gemeenten te weinig voor zo’n conclusie.

Adjunct-hoofdredacteur Daniël Gillissen van het Nederlands Dagblad concludeerde dat al op Twitter nadat hij navraag had gedaan bij het RIVM. De cijfers van de kaartjes zeggen iets over aantallen besmettingen, maar dat zijn alleen de aantallen positieve testen, niet meer dan dat. Omdat de GGD in de ene gemeente meer test dan in de andere, ontstaan er schijnbare verschillen waar geen conclusies aan ontleend mogen worden. Alleen het aantal ziekenhuisopnames per gemeente is een goede indicatie, maar die waren in die weken nog niet openbaar.

Kortom, het valt niet uit te sluiten dat er zo’n verband is vanaf de kerkdiensten vóór 12 maart, zoals dat overigens ook geldt voor groepen mensen bij andere evenementen, feesten, sportwedstrijden, concerten, tentoonstellingen en schoolklassen. In een artikel in Trouw stelde Maaike van Houten dat “een deel van de biblebelt, de orthodox-gereformeerde strook dwars door Nederland, zich lijkt te ontwikkelen tot nieuwe, aanwijsbare plek waar het coronavirus zich snel verspreidt” en ze legde het verband met kerkdiensten. Dat zou dan echter betrekking moeten hebben op de diensten van biddag of daarvoor.

Bouwmarkt

Over het effect van kerkdiensten ná de maatregelen, dus vanaf 12 maart bij kerkdiensten van maximaal honderd of dertig personen, valt meer te zeggen. Vanaf de eerste maatregelen zijn kerken massaal meegegaan in het spoor van de overheid. Als er al verbanden liggen met kleinschalige diensten, zijn die niet anders dan die van ontmoetingsplekken zoals de supermarkt, het tuincentrum of de bouwmarkt. In de grote kerkgebouwen van de gereformeerde gezindte is het veel gemakkelijker om een onderlinge afstand van anderhalve meter in acht te nemen dan in een supermarkt.

Bij de redactie van het Reformatorisch Dagblad zijn geen kerken bekend die de regels hebben overtreden en uit de vele contacten van de redactie blijkt dat in het overgrote deel van de kerken de diensten van de afgelopen zondagen alleen werden bijgewoond door de noodzakelijk geachte personen (een deel van de kerkenraad, de koster en de organist).

Verbod

Intussen klinkt vanuit verschillende hoeken de oproep om het bezoek aan kerkdiensten nog verder terug te dringen. Dat begon vorige week al met het Humanistisch Verbond, dat niet kon begrijpen waarom er voor religieuze bijeenkomsten zo’n uitzondering werd gemaakt.

Burgemeester Aboutaleb zei woensdagmorgen op radio Rijnmond dat de coronabesmettingen in Sommelsdijk -waardoor zeven mensen overleden zijn- vermoedelijk te herleiden zijn tot één religieuze bijeenkomst op 8 maart. „Er worden veel maatregelen getroffen, de leiding en zorgverleners doen hun werk, maar voor mij is het eerlijk gezegd onbegrijpelijk.” Dat moge zo zijn, maar Aboutaleb ziet dan over het hoofd wat er sinds 12 maart veranderd is in het bezoek aan kerkdiensten. Ook PvdA-leider Asscher vroeg het RIVM of het niet verstandig zou zijn om een totaalverbod op religieuze diensten uit te vaardigen „omdat je in de Biblebelt een brandhaard ziet”.

Nogmaals, daar is geen enkele aanleiding toe. Kerkgangers zijn niet massaal het strand opgegaan op 21 en 22 maart, houden geen lockdownfeestjes en wonen hun kerkdiensten inmiddels vrijwel allemaal online bij.