Kerk en Godsdienst | 19 december 2000 |
Kerkvaders hebben zich te veel aangepast aan heidense denkenDe verleiding van het rationalismeAMSTERDAM Wat kunnen we van de kerkvaders leren in hun omgang met heidense religie en filosofie? We kunnen ervan leren hoe het niet moet. Die opmerkelijke stelling verkondigt prof. dr. A. P. Bos, hoogleraar antieke en patristische wijsbegeerte aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. De Griekse en Latijnse kerkvaders hebben zich volgens hem te zeer aangepast aan het niet-christelijke denken. Met als gevolg een verrationalisering van het christelijk geloof.
Godsbeeld De eerste kerkvaders waren van mening dat de Grieken hun wijsheid aan de Joden ontleend hadden. Plato zou in Egypte zijn geweest, waar hij van de profeet Jeremia de gedachte van een wereldschepper moet hebben gehoord. Wijlen prof. C. J. de Vogel noemde Plato zelfs de voorbereider van het christendom. Ook aan de Stoa konden kerkvaders elementen van de waarheid ontlenen. Met deze positieve waardering van de filosofie heeft de kerk zich echter een enorme ramp op de hals gehaald, waarbij het christelijke en het Joodse geloof als filosofische systemen werden behandeld. Het heeft 1500 jaar gekost om de negatieve gevolgen te boven te komen. Het probleem is volgens prof. Bos dat er voor de kerkvaders geen alternatief aanwezig was als het gaat om het gebruikmaken van een intellectueel denksysteem. Men was aangewezen op het Griekse denken. De christenen moesten bij het begin beginnen. Ze namen hun uitgangspunt in de Griekse denktraditie. Maar het gevolg was wel een verintellectualisering van het christendom. De Griekse filosofie in de tijd van de kerkvaders moet wel degelijk gezien worden als een resultaat van vergoddelijking en verabsolutering van zaken die tot de schepping behoren, het menselijke denken en het menselijke intellect. Door het Griekse denken over te nemen, hebben de kerkvaders het geestelijke en het intellectuele overgewaardeerd. De Reformatie heeft ons daarvan bevrijd. Maar daarna is het al weer snel misgegaan met de scholastieke theologie van Melanchthon, de leerling van Luther. Waarom zijn de kerkvaders niet met de Bijbel begonnen? Een vergelijkbaar misbruik van een bijbeltekst is gemaakt in de uitleg van het gedeelte over de beroving van de Egyptenaren door de Israëlieten. Naar de opvatting van de kerkvaders mochten christenen op grond van deze tekst gebruikmaken van de geestelijke schatten van de heidenen, dus alles wat dezen aan wetenschap en filosofie hadden gepresteerd. In feite is dit beginnende bijbelkritiek. De gedachte hierachter is dat God met deze opdracht aan Mozes toch onmogelijk bedoeld kon hebben de Israëlieten te leren voor goud en zilver veel aandacht te hebben, in plaats voor geestelijke schatten. Geestelijke strijd Prof. Bos blijft het merkwaardig vinden dat de kerkvaders wel probeerden te leren van de filosofen, maar dat omgekeerd de christenen werden vervolgd of genegeerd. De heidense filosofen zagen geen enkele verwantschap tussen de christelijke leer en hun filosofie. De kerkvaders waren volop beïnvloed door de Griekse cultuur, maar omgekeerd is er volstrekt geen invloed aan te wijzen. Trouwens, als de kerkvaders de heidense religie, vooral in hun filosofische gedaante, als voorloper van de christelijke religie claimden, is dit wel buitengewoon denigrerend voor deze religies zelf. Treurig dat de beoogde kerstening van de heidense wetenschap en filosofie is mislukt en dat een werkelijk christelijke filosofie zo lang op zich heeft laten wachten. Door K. van der Zwaag | Dr. J. W. Kirpestein bepleitte onlangs een dialoog tussen de wereldgodsdiensten. Dr. P. de Vries reageerde dat zijn collega door dit pleidooi de hoofdinhoud van de Bijbel terzijde schuift. Drs. W. Dekker ten slotte stelde dat het tijd is voor een nieuwe theologische doordenking van de religies vanuit gereformeerd oogpunt. Deze weken wijden we een serie interviews aan de vraag wat de Schrift en de christelijke traditie zeggen over dialoog en getuigenis. Vandaag deel 2: Het antwoord van de kerkvaders. Deel 1: Getuigenis als doel van gesprek
Zie ook de bijdragen in Forum: Christen kan geen vrijblijvende dialoog voeren (1 december 2000) Ontmoeting met godsdiensten is levenswijze (1 december 2000)
Kerk moet relatie met religies opnieuw doordenken |
![]() |