Op weg naar een mondiale ethiek

De stichting is opgericht om een antwoord te bieden op de toenemende globalisering van de wereld. Mobiliteit en grensoverschrijdende informatie- en communicatiesystemen werken deze in de hand en maken mensen meer dan vroeger bekend met culturele overeenkomsten en diepe verschillen. Een paradoxale wereld met conflictstof te over, maar ook met velerlei kansen om wereldwijd met elkaar samen te werken. Kirpestein: „Wij worden met mondiale problemen geconfronteerd, die wij alleen nog maar gezamenlijk het hoofd kunnen bieden.”

Mondiaal ethos
De stichting wil door middel van ontmoetingen en dialogen de verschillen en de raakvlakken tussen levensbeschouwingen zoeken en op deze manier een „mondiaal ethos” tot stand brengen. Dr. Kirpestein, hervormd predikant in Kampen en gepromoveerd op Groen van Prinsterer en de verhouding tussen kerk en staat, vindt het van groot belang om als religies met elkaar in gesprek te blijven ondanks en zelfs tijdens conflicten. „Dialogen voeren vraagt openheid en de bereidheid om solidair te zijn met de mensheid. Daarvoor is een zekere voorbereiding nodig: het verwerven van kennis over ontmoetingen, een opvoeding tot dialoog.”

De stichting wil de katalysator zijn die dialogen op gang brengt en gaande houdt. De levensbeschouwingen en religies staan bij de stichting centraal omdat deze vaak de springstof zijn voor conflicten. Kirpestein: „Levensbeschouwingen en religies staan het dichtst bij de mensen en vormen voor velen een levenswijze. Daarom worden levensbeschouwingen en religies maar al te vaak door machthebbers gemanipuleerd. Omdat levensbeschouwingen ingrijpende waarde voor mensen hebben, is de mogelijkheid van religieuze verharding van dergelijke economische en politieke conflicten steeds weer reëel aanwezig. Religies en levensbeschouwingen worden als instrumenten ingezet om groepen van mensen tegen elkaar op te zetten. Maar ze hebben echter ook kiemen voor vrede in zich. Daar gaat het ons om. Die kiemen willen wij cultiveren, die parels die vaak verscholen liggen in de modder, om ons gezamenlijk te kunnen inzetten voor vrede en opdat onderlinge waardering en respect groeien kan.”

Waarheidsvraag
Dr. Kirpestein erkent dat in deze dialoog de waarheidsvraag wordt gerelativeerd. „Er wordt uitgegaan van het besef dat wij, zoals Calvijn zegt, slechts kunnen stamelen en dat religieuze paradigma's slechts vensters zijn die een blik bieden op het onuitsprekelijke van het bestaan. In de christelijke traditie wordt dit het besef van ”het heilige” (Rudolf Otto) genoemd, waardoor het licht van God heenbreekt. Daarmee wordt niet de overgave van het hart gerelativeerd, en de ontmoeting van hart tot hart. Geloof is een hartelijk geloof en geen geloof in een abstractie of ideologie.”

De organisatie vindt het een grote eer dat de 'grote' Küng, de rooms-katholieke internationale dialoogman bij uitstek, de uitnodiging heeft aanvaard. „Dat hij man van dialoog is wil niet zeggen dat hij daarmee afscheid wil nemen van zijn eigen traditie. Er zijn grensvlakken tussen de religies als het gaat om een gemeenschappelijke houding ten opzichte van het mysterie van het goddelijke. Je honoreert het anders zijn van de religies volstrekt, maar tegelijkertijd neem je afstand van elk vijandbeeld. De dialoog tussen de godsdiensten is helaas verhinderd door een nadruk op de eigen bijzondere positie, waarbij mensen de eigen godsdienst als absoluut gaan stellen.”

Cruciale rol
Kirpestein ziet een belangrijke taak voor levensbeschouwingen en religies weggelegd. Zij kunnen een cruciale rol spelen in het doorbreken, voorkomen en verhinderen van een terugval in puur op zichzelf gericht gedrag. „Hier ligt ook een taak voor de reformatorische kerken. Vanuit de Bergrede moeten we zeggen: „Wat loon heb je als je alleen degenen liefhebt die jou liefhebben?” Het gevaar blijft steeds aanwezig dat mensen terugvallen in oude bekende waarheden. Als een wereldwijde bezinning op de ethiek, keert het isolationisme terug. Diepgewortelde stereotypen en vooroordelen blijken vaak sterker te zijn dan het vervagen van grenzen.”

De mensen anno 2000 zijn wereldburgers geworden en staan voor de economische en politieke noodzaak om op wereldniveau tot een stelsel van ethische opvattingen te komen, dat ons in het onderlinge verkeer houvast biedt, aldus Kirpestein. „Levensbeschouwingen nu kunnen een katalyserende functie krijgen in allerlei overlegsituaties waarin nagedacht wordt over een gezamenlijke ethische benadering van mondiale problematieken. Openheid en dialoog zijn voorwaarden om zo'n gezamenlijke mondiale normontwikkeling mogelijk en succesvol te maken.”

Plannen
De stichting heeft concrete plannen voor de naaste toekomst, zoals kennisverwerving van historische en bestaande conflicten en ontmoetingen in relatie tot levensbeschouwingen, het samenstellen van een databank van leidende individuen en instellingen die zich bewegen op het grensvlak van levensbeschouwingen, religies en culturen, het geven van bekendheid aan cursussen die informatie over niet-westerse levensbeschouwingen en religies bieden.

Ook denkt de stichting aan de mogelijkheden tot het oprichten van een nieuw onderzoeksinstituut, het organiseren van internationale 'denktank-conferenties' en seminars, waarbij interactiviteit een belangrijke rol speelt, en het adviseren van organisatoren van topontmoetingen en beleidsmakers van instituties bij agendering.

Het bestuur van de stichting is zeer breed samengesteld. Van de twaalf leden zijn er vijf christen. De rest vertegenwoordigt onder meer de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme. Naast voorzitter dr. Kirpestein bestaat het bestuur onder meer uit secretaris ds. B. Gijsbertsen (hervormd predikant), prof. dr. M. P. van Overbeeke (hoogleraar belastingrecht aan de VU), dr. J. Bor (filosoof), prof. dr. M. E. Brinkman (hoogleraar oecumenica VU), prof. dr. I. N. Bulhof (emeritus hoogleraar filosofie, Leiden en KTUU), prof. dr. J. Frishman (onder meer hoogleraar rabbinica en OJEC-bestuurslid) en prof. dr. H. A. M. Manschot, hoogleraar filosofie en ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht. In de raad van advies zitten onder meer (als voorzitter) dr. H. H. F. Wijffels (voorzitter van de SER), prof. drs. R. F. M Lubbers (Hoge Commissaris van de UNHCR) en D. Terpstra (voorzitter vakcentrale CNV).