Vorige week ging op veel (vooral openbare) basisscholen het brandalarm af. Schoolleiders vragen op deze manier aandacht voor hun positie, die steeds meer in het gedrang lijkt te komen. Dit zal ook op christelijk-reformatorische scholen steeds meer het geval zijn.

Schoolleiders hebben een gevarieerde baan. Zij zijn het gezicht van de school en een belangrijke schakel tussen bestuur en toezicht, personeel en ouders. Onderzoeken wijzen uit dat goed leiderschap het verschil maakt, ook voor de kwaliteit in de klas. Schoolleiders hebben de sleutels in handen om te bouwen aan een school als een hechte gemeenschap, samen met ouders en andere belanghebbenden.

Tegelijkertijd wordt de taak van de schoolleider complexer. De maatschappelijke druk op de school vraagt om meer leiderschapscompetenties. De verantwoordingsplicht neemt daarbij flink toe, zowel intern als extern. Ouders, medezeggenschapsraden, teamleden en toezichthouders kijken, elk met hun eigen bril op, kritisch mee. Daarbij wordt meer dan eens de spanning tussen ”hoe het moet” en ”hoe het gaat” ervaren.

Rollen

De schoolleider is een onderwijskundig leider, een persoonlijk leider én een beheersmatig manager. Al deze drie rollen vragen aandacht. We zien directeuren die met hun vakkennis over onderwijs de schoolontwikkeling kunnen stimuleren, doordat zij een grote betrokkenheid hebben op wat er in de klas gebeurt. Anderen hebben minder onderwijskundige kennis, maar zijn sterke, motiverende persoonlijkheden. Daardoor weten zij een enthousiaste teamcultuur te realiseren. We zien ten slotte ook directeuren die zich meer thuisvoelen bij het managen van de school. Hun kracht ligt in het regelen, organiseren en controleren van taken, resultaten en processen.

Elke schoolleider zal deze drie rollen bij zichzelf (h)erkennen en de balans moeten vinden. Onze observatie is dat veel schoolleiders (te) veel tijd kwijt zijn aan beheersmatige aspecten van de school. Hierdoor blijft er te weinig ruimte over voor het mensgericht leidinggeven en voor verdieping in de vakinhoud.

De inmiddels overleden onderwijskenner Alex van Emst stelt dat een schoolleider niet meer dan 30 procent van zijn tijd met managementtaken bezig zou moeten zijn. De praktijk wijst echter uit dat schoolleiders veel meer tijd aan ‘managementgedoe’ kwijt zijn. Terwijl hun diepste motivatie meestal niet ligt in het beheren van de school. Hun hart klopt voor kinderen en onderwijs. Daar zou de schoolleider dan meer tijd aan moeten kunnen besteden.

Samenwerking

Hoe kan het anders? Schoolbestuur en management zouden hier diepgaand met elkaar over moeten spreken. Kunnen we taken anders beleggen? Welke processen kunnen we uitbesteden of vereenvoudigen? Waar kan de werkweek anders en beter ingevuld worden? Ook kan er meer gezocht worden naar onderling gesprek en samenwerking in de regio. Herkenning, afstemming en samenwerking kunnen de schoolleider helpen om rolvast te blijven.

Aandacht voor jong talent is daarbij ook een belangrijke factor. De Vereniging voor Gereformeerd Schoolonderwijs (VGS) ontwikkelt op dit moment een training waardoor we ambitieuze leerkrachten en middenmanagers kennis en vaardigheden willen meegeven. Deze training is gericht op de rol van persoonlijk leiderschap en de rol van manager. Aankomende schoolleiders maken op deze manier vroegtijdig kennis met de nodige en onnodige aspecten van de beheersmatige kant van de school, in relatie tot hun persoonlijkheid. Het doel is om deze (jonge) doelgroep al in een vroeg stadium kennis te laten maken met het bredere spectrum van het vak van schoolleider. De drempel om schoolleider te worden, proberen we hiermee te verlagen.

Enthousiasme

Ondanks de geschetste zorgen moeten we waken voor stereotypering. Wij kennen gelukkig veel schoolleiders die met enthousiasme hun werk dagelijks oppakken en energiek hun taak uitvoeren. Laat hen model staan voor leerkrachten met ambitie en teamleden enthousiast maken voor het vak van leidinggevende! Schoolleider zijn vraagt veel, maar is tegelijkertijd maatschappelijk een betekenisvol beroep.

Deze boodschap mag breed verteld worden. Tegelijkertijd kunnen we, ieder vanuit zijn eigen rol, ambitieuze onderwijsmensen zo veel mogelijk stimuleren, zodat de brandalarmactie geen herhaling nodig heeft.

De auteurs zijn respectievelijk bestuurder en adviseur bij de VGS. Beiden waren eerder schoolleider in het basisonderwijs.