We spreken elkaar, aldus Gudde, hebben elkaars telefoonnummers voor het uitwisselen van alles wat ons bezighoudt, van geloofszaken tot maatschappelijke thema’s. „De oorspronkelijke gedachte dat de raad een verbond of fellowship van kerken zou moeten worden, is realiteit geworden. Dat is voor mij een van de grote winstpunten van de afgelopen vijftig jaar.”

Het optimisme in de jaren zestig is heel goed geweest, vindt Gudde. „Het heeft kerken bij elkaar gebracht, al had voor sommigen de eenheid er veel sneller moeten zijn. We voelen de kriebel dat we er nog niet zijn. We hebben elkaar in het begrip pelgrimage gevonden: als kerken zijn we samen op weg, op weg ergens naartoe. Pelgrimage is een spiritueel proces, tegelijkertijd gaat het over deze wereld, waarin vrede en gerechtigheid belangrijke thema’s zijn.”

Gudde heeft een verklaring voor de continue aandacht voor maatschappelijke thema’s, zoals gebleken is in het project ”De arme kant van Nederland”. „Dat paste in een tijd waarin het maatschappelijk activisme de boventoon voerde. Toch zijn de thema’s als armoede en vluchtelingen, de zwakken in de samenleving, ouderen in hun laatste levensfase, gebleven. Dat kwam niet in mindering op bezinning op geloofszaken die vanaf het begin aan de orde zijn geweest maar die niet zo gauw in de pers kwamen. Wat dat laatste betreft is de dooperkenning tussen de grote kerken in de jaren zestig, in 2012 nog uitgebreid met vele andere kerken, een van de hoogtepunten in de geschiedenis van de raad geweest.”

Gudde is blij dat de Raad van Kerken verbreed is na vijftig jaar. „Er is een gestadige uitbreiding van het aantal leden geweest. Oosters-orthodoxe kerken zijn lid geworden en de Nieuw-Apostolische Kerk. De evangelische en pinkstergemeenten, verenigd in de VPE, hebben een geassocieerd lidmaatschap, evenals de Zevende-dags Adventisten. De gecombineerde vergadering met MissieNederland vorige week is een mooie stap geweest naar meer samenwerking met de evangelischen.”

De raad onderhoudt ook interreligieuze contacten. Gudde: „Van groot belang is het gesprek met het jodendom en de islam. We zijn verenigd in het OJCM, een orgaan dat de goede relatie tussen deze godsdiensten in de samenleving zichtbaar wil maken en bevorderen.”

Reformatorische kerken

Er is verder een overleg gaande tussen de Raad van Kerken met de kleinere reformatorische kerken, zoals de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken.

Gudde: „We hebben goede contacten met deze kerken. Leden ervan participeren in onze beraadsgroepen. We hebben sinds kort een werkgroep opgericht tussen de Raad van Kerken en deze kerkverbanden met als vraag hoe we samen op weg kunnen gaan. Natuurlijk in alle voorzichtigheid en geduld, maar we hebben hier wel stappen gezet. Ik zou het zeer verwelkomen dat deze kerken kunnen toetreden vanuit het besef dat we bij elkaar horen. Het is goed om inhoudelijke gesprekken te voeren en te kijken of het beeld dat we van elkaar hebben wel helemaal klopt. Oecumene is voor mij niet alleen praktisch samenwerken, maar altijd ook een spirituele zaak: het samen bidden en bezig zijn met geloofsvragen.”

Met andere reformatorische kerkverbanden, helemaal ter rechterzijde van het kerkelijk spectrum, zoals de (Oud) Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) en de Herstelde Hervormde Kerk, zijn er slechts sporadisch contacten, aldus Gudde. „Zo hebben de hersteld hervormden indertijd instemmend gereageerd toen de notitie ”Een veilige kerk” is opgesteld. We juichen verdere contacten en samenwerking met de reformatorische kerken zeker toe, om zo tot nog meer saamhorigheid van de kerken te komen, maar het is uiteindelijk afhankelijk van de interesse daarvoor bij de kerken zelf.”

Minder utopisch

Secretaris ds. Klaas van der Kamp concludeerde vorige week in het blad Woord & Dienst van de Protestantse Kerk in Nederland dat de oecumene tegenwoordig „nuchter en volwassen” is geworden. Lange tijd hebben de oecumenici van het eerste uur gedacht dat het ideaal van een verenigde kerk zich binnen één generatie zou verwezenlijken. „Dat vergezicht is zeker nodig, maar tegelijkertijd moet er rekening mee gehouden worden dat kerken wellicht nog generaties langs naast elkaar blijven bestaan.”

Kortom, het utopische ideaal is daarmee in een nieuw stadium gekomen. „De oecumene krijgt een ander karakter: zakelijk, nuchter en onmisbaar als je als kerk zichtbaar wilt zijn.”

Betekent dit niet een noodgedwongen aanpassing aan de werkelijkheid en het opgeven van het ideaal van zichtbare eenheid?

Ds. Van der Kamp, desgevraagd: „Nee, we geven het ideaal van zichtbare eenheid van kerken niet op. Het zou al te gemakkelijk zijn als je zoiets doet. Dan blijf je hangen in virtuele eenheid, onzichtbare eenheid. En dan maak je je er als kerk wel heel gemakkelijk van af. Je hebt een ideaal nodig om een perspectief voor ogen te hebben. Je kunt daarbij denken aan de metafoor van het bouwen van een schip. Als je een schip wilt bouwen, moet je mensen niet alleen voorrekenen hoeveel spijkers er nodig zijn, maar je moet praten over vergezichten en havens ver voorbij de horizon.”

Oecumene anno 2018: meer geestelijke herkenning over de grenzen heen

Oecumene is in de laatste decennia van gezicht veranderd. Was het in de twintigste eeuw zo dat interkerkelijke samensprekingen en oecumenische dialogen doelden op zichtbare eenheid van kerken, in de 21e eeuw leeft steeds meer het besef dat oecumene een zaak is van het hart en van geestelijke herkenning over en weer. In deze tijd is er steeds meer sprake van een zogenaamde spirituele of geestelijke oecumene: een groeiend besef van geestelijke verbondenheid tussen christenen wereldwijd over de kerkgrenzen heen.

Christenen zijn in het postmoderne tijdperk minder gefocust op het bij elkaar brengen of fuseren van instituten en kerken, en meer op het herkennen en erkennen van gemeenschappelijke geloofsovertuigingen. Door de algemeen ervaren druk van de secularisatie kijkt men met een nieuwe blik naar de oude confessionele tegenstellingen. Spirituele verscheidenheid en pluriformiteit ervaren mensen niet langer louter als een nadeel.

En door de toenemende kennismaking met gelovigen uit andere kerkelijke gemeenschappen in deze globaliserende wereld worden de theologische en confessionele verschillen uit het verleden steeds meer gezien als wederzijdse aanvullingen of zelfs verrijkingen van elkaar. Wereldwijd zijn mensen op zoek naar wat hen verbindt, de kernwaarden van de Bijbel en het christelijk geloof.

De laatste jaren zijn er nationaal en internationaal allerlei oecumenische initiatieven ontstaan, die de eenheid en katholiciteit onder christenen benadrukken. De Wereldraad van Kerken publiceerde in 2013 het document ”The Church, Towards a Common Vision”. De Amerikaanse oecumenische beweging Evangelicals and Catholics Together, die het gesprek tussen Rome en Reformatie op een positieve wijze nieuw leven wil inblazen, bracht kort geleden voor de tiende keer een gezamenlijke verklaring uit.

De in het najaar van 2017 opgestelde katholieke confessie onder protestantse denominaties in Amerika, de Reforming Catholic Confession (RCC), wordt inmiddels gesteund door christenen uit de hele wereld. Op nationaal gebied is te noemen de jaarlijkse ontmoetingsdagen van het Oecumenisch forum voor katholiciteit en de nationale synodebeweging. Deze laatste beoogt de eenheid onder christenen in ons land te stimuleren en kwam zeven jaar geleden samen in Dordrecht om daarmee te verwijzen naar de laatst gehouden nationale synode in 1618/1619, een grootschalige internationale oecumenische vergadering.

Geschiedenis van de Raad van Kerken

De Nederlandse oecumene dateert al van direct na de Tweede Wereldoorlog. In 1946 werd de Oecumenische Raad van Kerken (ORK) opgericht. De stichting van de Raad van Kerken in Nederland in 1968 is te beschouwen als een opwaardering en uitbreiding van deze raad. De Raad van Kerken zelf kwam tot stand op initiatief van de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) en enkele protestantse, orthodoxe en episcopale kerken.

De raad was een typische uiting van het oecumenisch elan van de jaren zestig. De verzuiling liep op haar eind: mensen wilden elkaar ontmoeten over de grenzen heen die tot voor kort zo scherp waren getrokken. Het verlangen om het geloof nieuw te verwoorden, zodat het iets kon betekenen in een geseculariseerde samenleving, ging dwars door de kerken heen. Pioniers van de oecumene waren Herman Fiolet (Rooms-Katholieke Kerk) en Hendrikus Berkhof (Nederlandse Hervormde Kerk).

Tijdens het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-1965) ontstond er een openheid binnen de kerken en ten opzichte van de wereld. De RKK werd nu ook lid van de raad, maar was dat niet van zijn voorloper, de ORK. Integendeel, de RKK was huiverig voor de Wereldraad van Kerken, waartegen zij zelfs waarschuwde. Dit wereldwijde orgaan zou immers het alleenrecht van de RKK ter discussie stellen.

Intussen is de situatie ingrijpend veranderd. De RKK participeert in de Raad van Kerken en de huidige voorzitter, Dirk Gudde, is rooms-katholiek. Ook doet de RKK volop mee in de Wereldraad, al is ze om organisatorische redenen geen officieel lid. De Raad van Kerken viert haar 50-jarig bestaan in hetzelfde jaar waarin de Wereldraad van Kerken in augustus zijn 70-jarig bestaan herdenkt. Dat gebeurt in Amsterdam, waar de Wereldraad in 1948 werd opgericht.

De Raad van Kerken hield zich veel met maatschappelijke thema’s bezig, zoals bleek uit het initiatief De Arme Kant van Nederland. Nog steeds voert de raad een driejaarlijks onderzoek uit naar de armoedebestrijding en de flexibilisering van de arbeid. De raad fungeert als een contactorgaan voor het contact met de overheid omdat het voor de overheid ondoenlijk is meer dan 600 kerkgenootschappen te ontvangen.

Het oecumenisch platform was onder meer de initiatiefnemer van een gezamenlijke doopverklaring en een document over de beleving van het avondmaal en de eucharistie. Er zijn momenteel landelijke gesprekken gaande over ”The Church”, het document van de Wereldraad van Kerken over de missie van de kerk.

De Raad van Kerken is steeds meer plaatselijk georiënteerd. Er zijn 275 plaatselijke raden die het contact tussen kerken en religies stimuleren. Er vinden onder auspiciën van de raad in toenemende mate werkbezoeken plaats, zoals naar Schiphol, de marine of een gevangenis. De financiering komt nog maar ten dele van de landelijke kerken. Een substantieel deel leveren de plaatselijke gemeenten en parochies.

De meeste betrokkenen bij de Raad van Kerken zijn over het algemeen ouder dan vijftig jaar, mensen die over het algemeen meer tijd hebben voor het vrijwilligerswerk en al langere tijd ervaring hebben op het gebied van de oecumene. Toch zijn er diverse oecumenische jongerenprojecten zoals een ”walk of religions” in de binnenstad van Amersfoort. Nieuw initiatief sinds vorig jaar is Kerkproeverij, een missionair project waarin kerken en kerkgangers buitenstaanders actief uitnodigen voor de kerkdienst. Vorig jaar leverde dat zo’n 1500 kerkgangers op.

De Raad van Kerken viert zijn 50-jarig jubileum op pinksterdagmaandag 21 mei in de Sint-Joriskerk te Amersfoort.

Lidkerken

• Protestantse Kerk in Nederland

• Rooms-Katholieke Kerk in Nederland

• Oud-Katholieke Kerk van Nederland

• Algemene Doopsgezinde Sociëteit

• Remonstrantse Broederschap

• Evangelische Broedergemeente in Nederland

• Religieus Genootschap der Vrienden (quakers)

• Syrisch-Orthodoxe Kerk in Nederland

• Leger des Heils

• Anglicaanse Kerk in Nederland

• Koptisch-Orthodoxe Kerk

• Bond van Vrije Evangelische Gemeenten in Nederland

• Orthodoxe Kerk in Nederland

• Nieuw-Apostolische Kerk in Nederland

Geassocieerd lid:

• 2of3bijEEN (voorheen Basisbeweging Nederland)

• Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten

• Vrijzinnigen Nederland

• Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten