Ralph Vaughan Williams gaf Britse ziel klank
Er is iets vreemds aan de hand met de Britse componist Ralph Vaughan Williams (1872-1958). Hij wordt gerekend tot de grootste componisten die Engeland gekend heeft, hij produceerde een lange reeks muziekwerken en een van die composities –”The Lark Ascending”– werd in 2020 door de Britten verkozen tot meest favoriete klassieke muziekstuk. En toch is het grootste deel van zijn oeuvre vandaag onbekend, prijken zijn symfonieën maar op weinig concertprogramma’s en roept zijn naam bij het grote publiek niet de herkenning op zoals die van tijdgenoten Jean Sibelius of Sergej Prokofjev.
Deze maand precies anderhalve eeuw geleden wordt Vaughan –spreek uit: von– Williams geboren. Als 17-jarige begint hij zijn muziekstudie aan het Royal College of Music in Londen. Met regelmaat stuit hij daar op verschil van inzicht met zijn traditionelere docenten. De invloed van muziek uit met name Duitsland is rond de eeuwwisseling groot. Vaughan Williams zoekt naar nieuwe wegen, en vooral naar een eigen Brits geluid. Veel studie maakt hij van Engelse volksliederen, die hij door tal van zijn werken zal verweven. Bij zijn overlijden schrijft dagblad The Times: „Vaughan Williams heeft de banden doorgesneden van de tijden van Händel en Mendelssohn, die Engeland met handen en voeten aan het continent bonden. Hij vond (…) in volksliederen een eigen Engelse taal die niet langer met Duits accent gesproken hoefde te worden.”
Zo ontwikkelt Vaughan Williams zich tot een componist die staat voor een eigen Engelse stijl. Hij schrijft een lange lijst aan muzikale werken. Pas op zijn 38e verschijnt zijn eerste symfonie, maar hij zal er nog acht schrijven – de helft ervan verschijnt na zijn 70e, zijn laatste en negende gaat in première vier maanden voor zijn sterven op 85-jarige leeftijd.
Veel impact hebben de beide wereldoorlogen die de musicus meemaakt. In de Eerste dient hij in het leger; het kanonnengebulder levert permanente gehoorbeschadiging en uiteindelijk doofheid op. Muziekrecensenten zoeken naarstig in zijn muziek naar een boodschap over de oorlogen, maar Vaughan Williams is terughoudend met programmatisch componeren, zegt hij: „Het lijkt nooit bij mensen op te komen dat een mens soms gewoon een stuk muziek wil schrijven.”
Kerkmuziek
De componist is agnost, maar schrijft regelmatig kerkmuziek. Bekend werden de melodieën van ”Ga met God en Hij zal met je zijn” en ”Voor alle heiligen in de heerlijkheid”. Werken aan een hymneboek vormde hem: „Die twee jaar van nabije omgang met sommige van de beste –zowel als sommige van de slechtste– melodieën ter wereld was een betere muzikale opleiding dan alle sonates en fuga’s bij elkaar.”
Sommige werken groeien uit tot klassiekers, zoals het populaire ”The Lark Ascending”, een impressionistische uitbeelding van een opstijgende leeuwerik. Maar het grootste deel van zijn muziek raakt in de loop der tijd op de achtergrond. Decennialang schrijft Vaughan Williams bijvoorbeeld aan zijn opera ”The Pilgrim’s Progress”, over Bunyans ”Christenreis”, maar een groot succes wordt het niet. „De mensen houden er niet van en ze willen er niet van houden; ze willen geen opera zonder heroïne of liefdesduetten – het kan mij niet schelen, het is zoals ik het bedoeld heb.”
Eenvoudig is het niet om zijn werk onder één noemer te vatten; zo heeft elke van zijn negen symfonieën weer een totaal andere kleur. Critici wijzen op twee stemmingen in Vaughan Williams’ composities: soms is zijn muziek contemplatief, meditatief. Het zijn juist die werken die breed ingang vonden. Andere stukken zijn grillig, onstuimig of zelfs sinister. Daar zocht en vond de componist nieuwe wegen. Maar daarin werd –en wordt– hij niet altijd begrepen.
