De laatste jaren kan het thema slavernij in zowel politiek als wetenschap op veel belangstelling rekenen. Dat is echter nog maar sinds kort. Hondius, universitair hoofddocent en opleidingsdirecteur geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU): „In Vlissingen, waar ik ben opgegroeid, is natuurlijk van alles gebeurd rondom slavernij. Maar als kind op de lagere school hoorde je er nooit iets over. Slavernij leek iets van lang geleden, dat niks met ons te maken heeft.”

Het motiveert dr. Hondius om met het thema aan de slag te zijn. Een Amerikaanse collega van haar duidt de Nederlandse manier van omgaan met slavernij in de geschiedschrijving met ”Keeping slavery an ocean away”: de slavernij werd vanuit Nederland weggedrukt en overzee geplaatst. „Wat wij nu doen met ons onderzoek, is deze geschiedenis over de oceaan terughalen naar Zeeland en Amsterdam, zodat we deze periode uit de geschiedenis zullen gaan erkennen als onze eigen geschiedenis”, aldus Hondius.

Volgens de hoogleraar hoef je niet alleen naar Suriname te kijken om sporen te vinden van het slavernijverleden. „Ook in Nederland zijn er tal van interessante plekken die ons inzicht geven op de geschiedenis van zwarte mensen in Nederland. Begraafplaatsen en doop- en trouwarchieven leveren waardevolle informatie op.”

Het onderzoek van Hondius naar de geschiedenis van slavernij en de rol van zwarte mensen in Nederland, genaamd ”Mapping Slavery”, dient verschillende doelen, aldus Hondius. „We willen kennis vergroten, een ander perspectief op de geschiedenis geven, en erkenning voor wat er is gebeurd en gerechtigheid. Daarom willen we ook het debat in kerkelijke kring stimuleren. We kijken met de ogen van vandaag naar de geschiedenis en stellen nieuwe vragen.”

Witte lens

Dr. Martijn Stoutjesdijk liet in zijn bijdrage ”Drie zwarte stemmen in een wit domineeskoor” zien hoe je als historicus zwarte stemmen aan de vergetelheid onttrekt. De postdoc onderzoeker slavernijverleden en kerken aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) betoogde dat een zwart perspectief hard nodig is. „Traditionele geschiedschrijving is altijd geschreven door een witte lens. In de periode van de slavernij stonden altijd de zendelingen en de dominees centraal en nooit de tot slaafgemaakten. Vaak hadden deze beschrijvingen wel iets weg van een hagiografie, de beschrijving van het leven van een heilige.”

Stoutjesdijk toonde in zijn lezing aan dat de geschriften van Jan Willem Kals, een Nederlandse predikant die in 1731 naar Suriname vertrok, goede bronnen zijn om de stem van zwarte slaven te horen. Kals ontmoet daar de slavin Isabella, die tien jaar ervoor is gedoopt in de Gereformeerde kerk. „De opinie in die tijd was dat zwarte mensen domme beesten zijn, geboren voor slavernij en ongeschikt voor bekering. De doop en belijdenis van Isabella was iets bijzonders in die tijd en ze ontmoette dan ook heel veel weerstand. Ze werd beschimpt wanneer ze aan het avondmaal deelnam, en uitgemaakt voor zwart duivelskind.”

Isabella reageerde hierop door de Bijbel te gebruiken tegen haar witte omgeving. Stoutjesdijk: „Isabella wijst bijvoorbeeld op de doop van de man uit Ethiopië, de enige Afrikaan in de Bijbel, beschreven in Handelingen 8. Als hij gedoopt kon worden door een leerling van Jezus dan mocht zij het ook, en had ze ook recht op het avondmaal.”

Mensenhandel

Ivonne van de Kar liet in haar bijdrage zien dat slavernij niet enkel iets is uit het verleden: „De termen die we tegenwoordig gebruiken zijn mensenhandel en uitbuiting.” Van de Kar werkt voor stichting Zusterwerk, het religieuze expertisecentrum voor mensenhandel en migratie. Daarnaast is ze lid van het Europese Netwerk van Religieuze organisaties tegen Mensenhandel en Uitbuiting.

„Mensenhandel is altijd een moeilijk thema geweest in de kerk”, volgens Van de Kar, „maar sinds 2013 hebben we een belangrijke religieuze bondgenoot: paus Franciscus. In 2014 zei hij: „Mensenhandel is een wond in het lichaam van de huidige wereld, een wond in het vlees van Christus. Het is een misdaad tegen de menselijkheid.””