Poetin rekent in sanctie-oorlog op morrende Europeaan
Rusland krijgt militair pijnlijke klappen te verduren. Door westerse sancties bevindt zich ook de economie in zwaar weer, al beweert de Russische president Poetin van niet. Die rekent door de ontstane energiecrisis op ontevreden burgers in Europa.
Het is onmogelijk om Rusland te isoleren van de rest van de wereld met economische sancties. Het land ziet voldoende alternatieve handelsmogelijkheden in Azië en het Midden-Oosten. Dat was de boodschap van de Russische president Vladimir Poetin vorige week op een economisch bijeenkomst. Hij stelde dat de strafmaatregelen de westerse landen meer pijn doen dan Rusland, dat „niets heeft verloren en ook niets zal verliezen.”
Oftewel, lijkt Poetin te zeggen, is het niet onzinnig om de sancties nog langer aan te houden? Het is een boodschap die niet alleen in Rusland klinkt. Ook in Europa vragen mensen zich vertwijfeld af of de westerse landen met de sancties niet zichzelf in de vingers snijden. Energierekeningen rijzen de pan uit. Aan de pomp worden nog steeds hoge literprijzen gevraagd. Veel mensen geven aan moeite te hebben om rond te komen. En Poetin? Die lijkt er door de extreem gestegen energieprijzen warmpjes bij te zitten.
Maar dat is schijn, zegt Rem Korteweg. De sancties trekken volgens de Europa-deskundige van Instituut Clingendael wel degelijk een zware wissel op de Russische economie. Dat Poetin stelt geen pijn te lijden, is volgens hem dan ook bluf. „Hij zei vorige week nog zoveel als: wij zetten de gaspijplijn Nordstream 1 weer open als jullie de sancties opheffen. Dat suggereert wel degelijk dat de strafmaatregelen een punt van zorg zijn.”
Afhankelijk
Ook een eind juli gepubliceerde studie van de Amerikaanse universiteit Yale veegt de vloer aan met de beweringen van het Kremlin. De onderzoekers baseren zich niet alleen op de rooskleurige cijfers die Rusland deelt, maar ook op tal van andere gegevens, zoals data van handelspartners. Hun conclusie: de sancties hebben wel degelijk een dramatisch effect op de Russische economie.
Ondanks miljardenwinsten is de positie van Rusland als exporteur van fossiele brandstoffen flink verzwakt. Poetin kan volgens de onderzoekers helemaal niet zo makkelijk uitwijken naar andere gaskopers zoals hij doet voorkomen. Het ontbreekt Rusland simpelweg aan de leidingen om het voor Europa bestemde gas te transporteren richting Azië, dat daar ook nog eens niet om verlegen zit.
Europa mag dan wel voor een belangrijk deel afhankelijk zijn van Russisch gas, Rusland is minstens zo afhankelijk van Europa als afzetmarkt, voegt Korteweg eraan toe. Voor de oorlog in Oekraïne ging ruim driekwart van het Russische gas naar Europa. Op haar beurt haalde Europa minder dan de helft van haar gas uit Rusland.
Voor olie weet Rusland wel voldoende afnemers te vinden: in Azië. De export daarheen is uitgebreid. Deze olie wordt echter verkocht tegen een aanzienlijk lagere prijs.
Nu de westerse landen de import van Russische fossiele brandstoffen terugschroeven, nemen ook de inkomsten af. Volgens het Finse Centre for Research on Energy and Clean Air (CREA) liep Rusland in juli en augustus daardoor zo’n 170 miljoen euro aan inkomsten per dag mis.
Vergetelheid
Ook de binnenlandse economie van Rusland wordt zwaar getroffen. Volgens de Yale-onderzoekers is die nagenoeg tot stilstand gekomen. Hoogopgeleide Russen zijn vertrokken, net als veel internationale bedrijven, goed voor meer dan een derde van het bruto binnenlands product. „De Russische binnenlandse productie heeft geen capaciteit om verloren bedrijven, producten en talent te vervangen”, constateren de onderzoekers.
De import van goederen is grotendeels ingezakt. Rusland staat met name voor grote uitdagingen om specialistische apparatuur voor de energie-industrie of de militaire industrie te verkrijgen. Vorige week werd bekend dat Moskou aanklopt bij Noord-Korea voor munitie. Volgens Amerikaanse functionarissen is dat deels het gevolg van de sancties. Eerder week Poetin al uit naar Iran voor wapentuig.
De auteurs van de Yale-studie zeggen dat Rusland afstevent op „economische vergetelheid”, mits het Westen eensgezind de sancties handhaaft. En volgens Korteweg presteert het land het slechts van alle G20-landen.
Tolerantie
Het feit dat sancties effect hebben, hoeft echter niet te betekenen dat Rusland van koers verandert, waarschuwt Korteweg. „De oorlog wordt niet gewonnen door economische sancties, maar door wat er op de grond in Oekraïne gebeurt.” Maar de economische druk maakt het –samen met steunpakketten voor Oekraïne– voor Poetin wel moeilijker om de oorlog voort te zetten, zegt hij.
Veel belangrijker dan de discussie of de sancties effect hebben, is hoe de gevolgen in Rusland beleefd worden, benadrukt de Europa-deskundige. „De Russische economie krijgt enorme klappen, maar tot op heden vertaalt dat zich niet in binnenlandse spanningen. Heel plat gezegd weet de Russische bevolking hoe ze moet lijden. De tolerantie voor economische tegenspoed is groter dan in westerse maatschappijen.”
Daar zet Poetin volgens Korteweg dan ook op in. Anders dan westerse politici –die kunnen worden weggestemd– hoeft hij veel minder rekening te houden met zijn bevolking. Met de oplopende energiekosten en inflatie groeit de druk op politici in Europa. Dat Oekraïne nu successen boekt op het slagveld, werkt echter ook door op het sentiment in het Westen, zegt Korteweg. De steun voor Oekraïne lijkt toch de moeite waard te zijn.
Korteweg verwacht dat de strafmaatregelen nog lang blijven bestaan. En ja, dat doet ook pijn in Europa, zegt hij. „Maar je kunt niet effectief sancties uitvoeren als je daar niet zelf een prijs voor wilt betalen.” Hij ziet een belangrijke taak weggelegd voor politici om de bevolking dat duidelijk te maken. Nu mensen zien dat oorlog in Oekraïne niet per se een verloren zaak is, is dat wellicht weer gemakkelijker geworden.
