Van Genesis tot Openbaring: complete Bijbel in Una-taal
Ruim dertig jaar geleden vertrok de familie Kroneman naar Papoea om de Bijbel in de Una-taal te vertalen. „Een mammoetproject”, stelt Bijbelvertaler Dick Kroneman. Woensdag is het moment daar: het echtpaar Kroneman overhandigt met het Una-vertaalteam de Bijbel aan de plaatselijke bevolking.
Een bijzonder moment voor Dick (62) en Margreet (62) Kroneman, die 35 jaar bij het vertaalwerk betrokken zijn geweest. Bij de feestelijke ceremonie zijn afgevaardigden aanwezig van de Gereja Jemaat Reformasi Papua (GJRP), een zelfstandige zusterkerk van de Gereformeerde Gemeenten (GG). Deze kerk is voortgekomen uit het zendingswerk van de GG. Daarnaast is ook een vertegenwoordiger aanwezig van het Indonesisch Bijbelgenootschap. De vertaalde Bijbel zal overhandigd worden aan zowel vertegenwoordigers van de plaatselijke kerk als aan de Una-bevolking. Verder vindt er een steenlegging plaats, ter gedachtenis aan de komst van het Evangelie in het Una-gebied in 1973.
De Una’s wonen in een afgelegen gebied op het eiland Papoea, dat hoort bij Indonesië. Ds. G. Kuijt, het echtpaar Louwerse en zuster Marry van Moolenbroek werden naar de Una’s uitgezonden namens Zending Gereformeerde Gemeenten (ZGG). In de daaropvolgende jaren bekeerde het merendeel van de Una’s zich tot het christendom en ontstonden er 32 zelfstandige gemeenten in het Una-gebied. Daarvóór was de Una-bevolking animistisch: ze geloofde in geesten. Ook kwam er af en toe kannibalisme voor binnen de stam.
Enkele jaren voordat de familie Kroneman naar Papoea vertrok, kreeg ze een uitnodiging van de kerkenraad van het dorp Langda om de Bijbel in hun stamtaal te vertalen. Het dorp ligt op het Indonesische eiland. „Dat verzoek werd vervolgens ondersteund door het zendingsdeputaatschap van de GG en door Summer Institute Linguistics, de Wycliffe Bijbelvertaalorganisatie in Indonesië. Dat de behoefte aan een vertaalde Bijbel uit de gemeenschap zelf kwam, sprak ons aan. We zagen de vraag als een bevestiging van onze wens om Bijbelvertaalwerk te mogen doen”, vertelt D. Kroneman.
De familie Kroneman werd in 1987 officieel uitgezonden door ZGG. „Maar voordat we konden beginnen met het vertaalwerk hebben we jarenlang een intensief alfabetiseringsproject geleid in het Una-gebied. Velen konden niet lezen en daarom hebben we honderd lokale mensen opgeleid om andere mensen in hun dorp te leren lezen. Honderden Una’s hebben zo leren lezen en schrijven. Nu kan ongeveer de helft van de bevolking zelfstandig lezen.”
Zonnepanelen
Daarna kon het daadwerkelijke vertaalwerk beginnen. Dit project kostte ruim dertig jaar. „Een reden waarom het zo lang duurde, was dat er nog geen compleet grammatica- of woordenboek van de Una-taal bestond”, vertelt Kroneman. „Een van de eerste evangelisten, zendeling Louwerse, had al wel belangrijk grondleggend onderzoek gedaan. Daarop hebben wij kunnen voortbouwen. Verder maakt het een groot verschil of je zelf gaat vertalen of dat je lokale mensen opleidt om te vertalen. Wij kozen voor dat laatste, wat meer tijd kost, maar ook de moeite waard is. De vertaling is door de mensen zelf geproduceerd. De uitdaging is hierbij dat mensen steeds zelf hun eigen verantwoordelijkheid nemen en dat wij hen niet afhankelijk maken van ons als westerlingen. Onze taak lag in die jaren vooral in het begeleiden, trainen en helpen verbeteren van de vertaling.”
Geen dag was hetzelfde voor het Bijbelvertaalechtpaar in de afgelopen dertig jaar. „De dagen zijn heel verschillend en sterk afhankelijk van de fase van het werk. In de beginfase van het vertaalwerk werkten we hele dagen samen met het vertaalteam. We bespraken de exegese, vertaalprincipes en vertaalproblemen in detail. Later werkten de vertalers steeds meer zelfstandig en kwamen we een of twee keer per week een hele dag bij elkaar om bepaalde vertaalproblemen door te spreken. Maar het kwam ook voor dat we hele dagen alleen achter de computer zaten om vertaalde verzen zo nodig van opmerkingen te voorzien. Dit werk was soms eentonig.”
Maar als zendingswerker ben je niet alleen een vertaler, aldus Kroneman. „Zo hebben we zonnepanelen geïnstalleerd, generators gerepareerd en bruggen helpen bouwen. Mijn vrouw gaf daarnaast gezondheidsadviezen. Ik heb me naast het vertaalwerk vooral ingezet voor het theologisch onderwijs.”
Als Kroneman terugkijkt op de hele periode, voert dankbaarheid de boventoon. „Wanneer de bevolking getuigde dat zij niet meer bang was voor boze geesten, omdat Christus in hun hart woont, motiveerde dat om door te gaan. Zulke spontane getuigenissen zijn hoogtepunten.”
Maar er waren ook dieptepunten in de afgelopen tientallen jaren. „Naast ziekte van mijn vrouw en gezondheidsproblemen van vertaalwerkers zijn we soms ook teleurgesteld geraakt in mensen. Zo sloot een van onze vertalers, die betrokken was bij de vertaling van het Nieuwe Testament, zich aan bij een soort sekte, waar het geloof in geesten onderdeel van was. Vroeger was deze man predikant. Zo’n negatieve verandering raakt je. Toch mochten we ervaren dat God kracht en bemoediging gaf op momenten dat we dat nodig hadden.”
Taboe
Nu is de Una-Bijbel compleet. Wie hem ziet, valt op dat hij dikker is dan een gemiddelde Bijbel in Nederland, denkt Kroneman. „Vaak heeft de Una-taal meer dan één woord nodig om een Bijbels woord uit te drukken. Er is bijvoorbeeld niet een enkel woord voor de oproep „Bekeert u.” Een letterlijke vertaling in het Una, „Keert u om”, wordt verkeerd begrepen door de Una’s. Ze denken dat het dan alleen gaat om een fysieke verandering van richting. Ze leggen dan geen verband met de bekering van het hart. In dit geval heeft het Una tien woorden nodig om een enkel woord in het Grieks uit te drukken: „Verlaat uw slechte gedachten en daden en wend u tot de Heere.” Gelukkig is zo’n heel lange uitdrukking wel een uitzondering.”
Dat Bijbelse woorden soms verkeerd begrepen worden, gebeurt vaker. „Een voorbeeld is het woord ”heilig”. Vertalers hadden vaak de neiging om het met een woord voor ”taboe” te vertalen. Dat negatieve aspect speelt soms wel een rol, maar vaak heeft het begrip toch een meer positieve betekenis.”
Dansende menigte
In juli is de Una-Bijbel duizend keer gedrukt. Aan het einde van diezelfde maand bezorgde Kroneman de Bijbels in het dorp Langda. „Ik werd hartelijk verwelkomd door een zingende en dansende menigte van honderden mensen. Dat was erg bijzonder om mee te maken. Daaruit blijkt iets van hun dankbaarheid dat zij de Bijbel mogen ontvangen. De Una-bevolking heeft altijd zeer positief gereageerd op het vertaalproject. Ze stonden vaak in de rij met de vraag of ze konden helpen.”
Dat het project nu is afgerond, voelt onwerkelijk, zegt hij. „Het is bijzonder, omdat je zo lang met dit project bezig bent geweest. Tegelijkertijd is het werk in Papoea nog niet klaar. De bevolking heeft meer Bijbelkennis, door bijvoorbeeld Bijbelstudies, nodig, zodat ze het Woord van God daadwerkelijk gaat begrijpen. Daarnaast zijn de Una-vertalers bezig met een vertaling van de Heidelbergse Catechismus.”
Het echtpaar Kroneman hoopt begin volgend jaar te verhuizen naar de Verenigde Staten. „Daar wonen twee van onze drie kinderen met hun gezinnen. Mijn vrouw zal afstand nemen van het vertaalwerk en meer tijd doorbrengen met haar kleinkinderen. Ik zal me via ZGG blijven inzetten voor het vertaalkundig en theologisch onderwijs in Indonesië. We zijn dankbaar dat de klus geklaard is en dat de bevolking op voorhand zo enthousiast reageert op de vertaling. Onze wens is dat de Bijbel veel impact mag hebben en bovenal dat Gods Woord vrucht draagt.”
