Het tijdperk dat landen welzijn en welvaart lieten prevaleren boven de eigen veiligheid is voorbij, signaleert Jaechun Kim. De Zuid-Koreaanse hoogleraar voorspelt dat de wereld uiteenvalt in twee blokken. Het Westen aan de ene kant, China en Rusland aan de andere kant.
Hij wordt overspoeld met werk, zegt Kim. De hoogleraar internationale relaties aan de particuliere Sogang University in Seoul moet zijn 200 studenten –het gros uit het buitenland, waaronder Nederland– door het laatste semester loodsen. Dat betekent vooral veel tentamens nakijken. Tijd vinden voor een interview valt niet mee, maar met wat puzzelen lukt het toch om een moment te prikken.
Via Skype laat de wetenschapper zijn licht schijnen over ontwikkelingen in de wereld. Af en toe wordt het gesprek even onderbroken doordat zijn assistent binnenloopt om wat te vragen. Enkele malen rinkelt zijn mobiele telefoon, waarna telkens een kort gesprekje volgt. Moeiteloos pakt Kim daarna de draad weer op.
In een interview met The Straits Times noemde u onlangs de „Pacifische regio” de belangrijkste en meest dynamische regio ter wereld. Kunt u dat toelichten?
Kim: „Azië is verbonden met de Indische en Stille Oceaan. Met de opkomst van China werd deze regio steeds belangrijker. Rond de Pacific woont zo’n een op de drie wereldbewoners en circa 30 procent van het wereldinkomen wordt daar verdiend. In de regio wordt China steeds assertiever. Landen als de Verenigde Staten, Japan, India en Australië, maar ook Europese landen, zijn erbij gebaat dat de status quo gehandhaafd blijft en schepen vrije doortocht houden. Omdat dit niet is gegarandeerd, zoeken landen steun bij elkaar om China tegenwicht te bieden.”
De VS doen dat door allianties te smeden, maar ook China verstaat die kunst. Wat betekenen deze strategische zetten van beide landen?
„Onder Barack Obama maakten de VS een draai naar Azië, maar Donald Trump brak met het beleid van zijn voorganger en haalde bijvoorbeeld een streep door het handelsverdrag TPP. Een coherente Azië-strategie bleek Trump met zijn America-first-politiek niet te hebben. Wel stelde hij zich hard op richting China en zette hij zich in –daartoe aangespoord door zijn Japanse collega Shinzo Abe– voor een vrije en open Indo-Pacific.
Zijn opvolger, Joe Biden, gaat verder op dit ingeslagen spoor. Zo werd vorig jaar AUKUS aangekondigd, een veiligheidspact tussen de VS, het Verenigd Koninkrijk en Australië. Afgelopen maand kondigde de Amerikaanse minister van Handel, Gina Raimondo, aan dat de VS het initiatief IPEF starten, een economisch blok van dertien landen dat in de Pacifische regio tegenwicht moet bieden aan China. Hierop volgde een felle veroordeling vanuit Peking.
Maar China zit ook niet stil. Bekend is het in 2013 gelanceerde Belt and Road Initiative. En onlangs bezocht de Chinese buitenlandminister Wang Yi tien eilandstaten in de Stille Oceaan om deals te sluiten. Zo wil het land harten en hoofden van de mensen voor zich zien te winnen.
Wat we zien zijn strategische confrontaties tussen landen die de bovenliggende partij willen worden in de regio. De tijd zal leren of deze confrontaties zullen escaleren en misschien zelfs tot wapengekletter leiden.”
Blijft Amerika de huidige wereldorde domineren, denkt u?
„Dat is moeilijk te zeggen, want dat is afhankelijk van veel factoren. Amerika is duidelijk over zijn top heen, terwijl China snelle economische groei kent. Toch denk ik dat de VS de komende dertig jaar hun superioriteit wel kunnen handhaven. Het land investeert enorm veel in defensie, is in zijn eentje goed voor een kwart van de wereldeconomie en heeft met zijn beroemde universiteiten en hightechbedrijven veel te bieden. Qua soft power legt China het ook af. De Amerikaanse democratie functioneert weliswaar niet foutloos. Maar de op regels gebaseerde orde die het land nastreeft, vinden veel landen aantrekkelijker dan China’s economische en politieke systeem.”
Had u verwacht dat Poetin Oekraïne zou binnenvallen?
„Poetin stond bekend als berekenbaar, iemand die rationeel besluiten neemt. Een oorlog op deze schaal had ik daarom niet verwacht, eerder een beperkt militair optreden zoals in Georgië, in 2008, en de Krim, in 2014. Ik begrijp daarom goed dat de CIA de geestesgesteldheid van de Russische president onderzoekt, want wat we in Oekraïne zien is niet des Poetins.”
Denkt u dat China Ruslands voorbeeld in Oekraïne volgt en Taiwan binnenvalt?
„Misschien wel als Rusland binnen een week of twee de overwinning had kunnen uitroepen. Maar in plaats daarvan biedt Oekraïne nog steeds forse tegenstand. Ook zien we dat de internationale gemeenschap zich bekommert om Oekraïense vluchtelingen en het land economisch en militair helpt.
Ik denk dat Peking inmiddels verschillende lessen heeft getrokken uit de oorlog. De belangrijkste is dat het niet gemakkelijk is om een klein land militair binnen te vallen en onder controle te krijgen. Complicerend is ook de logistiek. In tegenstelling tot Rusland, dat een landgrens deelt met Oekraïne, moet China bevoorraden via zee.
Ook Taiwan volgt de gebeurtenissen op de voet. Het belangrijkste is dat het eiland zich blijft voorbereiden op een militair conflict en de alliantie met de VS verder versterkt.”
De oorlog in Oekraïne verzwakt ook Amerika, want het levert veel wapens. Spint China daar garen bij?
„Gelet op hoe de internationale gemeenschap heeft gereageerd op de Russische agressie, zou ik als ik Xi Jinping was extreem voorzichtig zijn. Als China Taiwan binnenvalt, krijgt het vergelijkbare sancties opgelegd.
Vlak voordat de Winterspelen begonnen, was Poetin in Peking en kondigden China en Rusland grenzeloze vriendschap aan. Sinds het oorlog is, wordt China gezien als helper van pariastaat Rusland. Peking ziet zich daarom voor een dilemma geplaatst. Het kan Rusland niet te opzichtig helpen, want dan jaagt het westerse landen tegen zich in het harnas. Omdat Europa voor China een belangrijke markt is en het aan zijn internationale reputatie moet denken, verwacht ik niet dat China veel profiteert van de oorlog.”
Komt het ooit nog goed tussen het Westen en het internationaal geïsoleerde Rusland?
„Na de inval in Oekraïne is een nieuw tijdperk begonnen, misschien wel een lange Koude Oorlog. Want ook Europa is in conflict met Rusland. Het zal het land behandelen als pariastaat zolang Poetin aan de macht is.”
Kim noemt het overigens kenmerkend voor een wereldmacht in verval dat het domme dingen doet. „Je zag dat bijvoorbeeld ook met Oostenrijk-Hongarije. Dat verklaarde in 1914 Servië de oorlog, waarna de Eerste Wereldoorlog uitbrak.”
Gaat India, dat binnen enkele jaren China voorbijstreeft in inwonertal, een grotere rol spelen op het wereldtoneel?
„Economisch heeft het land veel potentie. Maar onder premier Narendra Modi is het land afgezakt naar een illiberale democratie. De hindoenationalistische regering kwam na vrije verkiezingen aan de macht. Maar democratie betekent ook dat je minderheden respecteert en beschermt en daarin schiet het land met zijn grote moslimminderheid tekort. Het land helpt ook Rusland door er wapens en olie van te kopen. Door dit optreden maakt India weinig vrienden.”
In 2020 kwamen zeker twintig Indiase en vier Chinese militairen om bij een grensconflict. Wat heeft dit gedaan met de verhoudingen tussen beide landen?
„Het Indiase publiek was woedend om dit staaltje machtsvertoon van China. Politiek had het als gevolg dat Modi de banden met de VS aanhaalde en ook met Japan en Australië, de zogenoemde Quad-landen.”
Hoe kijkt u aan tegen de plaats van de Europese Unie in de wereld?
„De EU is een belangrijke speler op het wereldtoneel, maar kreeg met bijvoorbeeld de eurozonecrisis en de brexit de nodige tegenslag. De oorlog in Oekraïne betekent echter de comeback van de EU. Het conflict versterkt de onderlinge eenheid en meer landen willen erbij horen. Wel is het zaak voor de EU om nader tot de VS te komen. Voor het Westen als geheel is het belangrijk om de oorlog te winnen. Als dat gebeurt, betekent dat een versterking van een op regels gebaseerde internationale orde.”
Noord-Korea voerde dit jaar al vele nucleaire testen uit. Wat wil het regime en hoe bedreigend is het voor andere landen?
„Noord-Korea beschikt over vele typen kernkoppen en raketten. Leider Kim Jong-un en zijn zus verklaarden onlangs niet te aarzelen deze in te zetten tegen landen die de fundamentele belangen van de stalinistische staat ondergraven. Daarmee is het land zeer bedreigend. De VS kunnen zichzelf misschien verdedigen, maar Zuid-Korea en Japan zijn veel kwetsbaarder voor een nucleaire aanval. Daarom gaan in die beide landen stemmen op om ook kernwapens te ontwikkelen.
Wat Pyongyang wil, is door de VS en de internationale gemeenschap erkend worden als kernmacht. Hooguit kunnen de VS en Noord-Korea afspreken hun kernwapenarsenaal te verminderen, maar het is ondenkbaar dat het land zijn nucleaire wapens opgeeft. Oekraïne deed dat in 1994 in ruil voor veiligheidsgaranties van de supermachten. We zien nu waartoe dat kan leiden.”
Is wat vanuit Pyongyang klinkt niet slechts retoriek? Kernwapens heb je toch alleen maar om mee te dreigen?
„Dat wás zo, maar de politiek rondom nucleaire wapens is veranderd. Ook Poetin dreigde er de afgelopen maanden meermaals mee. De drempel om bijvoorbeeld een tactisch kernwapen in te zetten is erg laag geworden. We kunnen echt niet meer zeggen dat landen als Noord-Korea en Rusland ze nooit zullen gebruiken.”
In wat voor soort wereld leven we denkt u in 2050?
„De periode vanaf 1990 tot onlangs was erg uniek. Het was veelal een tijd van samenwerking tussen landen en steeds verdergaande globalisering. Veel landen maalden niet om hun eigen veiligheid, maar waren gericht op meer welzijn en economische welvaart. Bijna elk land, ongeacht welk type regime het had, hield zich bezig met economische groei en efficiëntie. Ook landen als China en Rusland werden een belangrijk onderdeel van de wereldwijde toeleveringsketen.
Maar dit tijdperk is voorbij. De komende dertig jaar verwacht ik deglobalisering, oftewel een grote ontkoppeling. Belangrijke economieën zullen om veiligheidsredenen voor hun ict en halfgeleiders niet meer afhankelijk willen zijn van een land als China. De wereld valt uiteen in twee blokken. Aan de ene kant het blok VS, EU en andere gelijkgezinde democratische landen. Daartegenover staat een blok dat geleid wordt door China en Rusland, aangevuld met autoritaire landen als Iran, Noord-Korea en Pakistan. Ik denk dat we getuige zullen worden van een nieuwe Koude Oorlog.”
Analisten belichten in een serie interviews de verschuivende geopolitieke verhoudingen. Deel 1: prof. Yossi Mekelberg (Londen). Deel 2: Prof. dr. Eckart Conze (Marburg). Deel 3: Thomas Gomart (Parijs). Deel 4 (slot): prof. Jaechun Kim (Seoul)
