Het kabinet wilde maandagavond met de 25 veiligheidsregio’s maatregelen afspreken om het azc te ontlasten, maar dat is niet gelukt. Later deze week volgt nieuw overleg.

Wat is het probleem?
Voortdurend slapen mensen in de sporthal, een tent, op stoelen in de wachtruimte van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), in slaapzakken buiten in het gras of in auto’s. Zonder voedsel of water.

Met name gevluchte kinderen zijn de dupe van de misstanden. De inspectie ontdekte dat er in de centrale ontvangstlocatie drie keer zoveel alleenstaande minderjarigen zitten als mag. Ze worden verwaarloosd, hebben vaak maandenlang geen toegang tot zorg en onderwijs, moeten te vaak verhuizen en lijden soms ronduit honger en zijn ondervoed. Het Rode Kruis noemde de situatie donderdagavond „onmenselijk en onhoudbaar.” „Dit is om je voor te schamen”, zei premier Mark Rutte vrijdag.

Daarbij komt een schrikbarende toename van criminaliteit in het dorp Ter Apel. Met name kansloze asielzoekers uit zogeheten veilige Noord-Afrikaanse landen plegen winkeldiefstallen en inbraken. Ze gedragen zich bedreigend en agressief, hangen in groepjes rond, vernielen tuinen en stelen fietsen. En ze reizen zwart met het openbaar vervoer. Het zou in totaal gaan om 440 jongemannen.

Waarom blijven de asielzoekers dat zo lang in Ter Apel; waarom krijgen ze niet sneller een andere plek?
Het ligt niet aan de toestroom; die is met duizend personen per week niet anders dan normaal. Maar het COA beschikt in Ter Apel niet over genoeg mensen en voldoende opvangplekken om de stroom asielzoekers aan te kunnen.

Marieke van Schaik, directeur van het Rode Kruis, wees afgelopen maand in Trouw twee oorzaken aan. Veel gemeenten weigeren om vluchtelingen op te vangen. En gemeenten kunnen asielzoekers met een tijdelijke of permanente verblijfsstatus niet aan geschikte woning helpen wegens krapte op de woningmarkt.

Dat laatste is volgens premier Rutte het grootste probleem: statushouders kunnen al maanden niet doorstromen naar een eigen woonruimte en blijven in Ter Apel. Daardoor is er in het azc geen plek voor de pakweg duizend nieuwe asielzoekers per week.

Waren deze misstanden niet te voorkomen?
Alle asielzoekers komen Nederland binnen via Ter Apel. Het azc telt momenteel zo’n 2000 slaapplekken. Het is met afstand de grootste asielopvanglocatie van Nederland.

Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) kan de toestroom aan asielzoekers momenteel niet aan. De oorzaak ligt bij de bekostingingssystematiek van het Rijk. Dat hanteerde de eenvoudige stelregel: minder asielzoekers, dan ook minder geld naar het COA. Zodra de vluchtelingenstroom iets toeneemt, kampt het COA weer direct met financiële, personele en huisvestingsproblemen. „Dat is een politieke keuze geweest. Er moeten structureel bedden bij”, stelde Ellen Kamphorst, redacteur asielzaken bij de NOS op NPO1.

Vooral met ad hoc lapwerk van derden kunnen de ontstane problemen deels worden verholpen. Zo heeft het Rode Kruis afgelopen week vijftig tenten opgezet om 200 extra opvangplekken voor asielzoekers te creëren.

Wat de problemen verergert, is dat Nederland maar één ‘Ter Apel’ telt. Verschillende gemeenten bieden het azc wel tijdelijke hulp aan. Maar geen van de gemeenten is bereid om een tweede noodopvang als Ter Apel te openen. Terwijl het COA wel zoekt naar zo’n permanente oplossing.

Wat doet het kabinet al aan de misstanden in Ter Apel?

Het kabinet kondigde vrijdag aan dat het een crisisaanpak start voor de vastgelopen asielopvang. Meerdere gemeenten hadden zich vrijdag al bereid verklaard om 175 asielzoekers over te nemen uit Ter Apel.

Waarom kon het kabinet maandagavond geen akkoord bereiken met het Veiligheidsberaad om Ter Apel te ontlasten?

De burgemeesters willen een structurele oplossing en een stabielere opvang. Een van de knelpunten is de financiering. Gemeenten willen garanties voor zij zelf gaan investeren om woningen geschikt te maken voor huisvesting van statushouders. Ook wringt het bij gemeenten op het gebied van personeel. „Er is overal een tekort aan mensen”, zei staatssecretaris Van der Burg (Asiel) na afloop van het overleg dat in Utrecht plaatsvond.

Zowel de bewindsman als de voorzitter van het Veiligheidsberaad, Hubert Bruls, beloofden niet dat zij later deze week wel tot een akkoord komen. „Ik heb er vertrouwen in dat wij een oplossing bereiken om de opvang van vluchtelingen goed te regelen. Daar gaan wij constructief mee verder”, zei Bruls. Het overleg verliep volgens betrokkenen stroef. Maar het Veiligheidsberaad voelt zich wel verantwoordelijk en wil helpen om de problemen op te lossen. Maar de burgemeesters willen elkaar niet dwingen om vluchtelingen op te vangen.

Leidt het uitblijven van een akkoord tot acute problemen?

Volgens staatssecretaris Van der Burg niet. „Het speelt voor nu, de komende dagen en volgende week geen rol”, zei de bewindsman na het overleg met het Veiligheidsberaad. Dat er nu niet opnieuw problemen ontstaan bij Ter Apel, komt vooral door de extra opvangplekken die veiligheidsregio’s vrijdag hebben toegezegd.

VluchtelingenWerk Nederland liet maandagavond weten „diep teleurgesteld” te zijn dat het kabinet nog geen akkoord heeft over het creëren van meer opvangplekken voor asielzoekers.