Voor Nederland is de vondst uitzonderlijk, maar ook internationaal komt die weinig voor. In Nederland zijn meerdere Romeinse heiligdommen bekend, onder meer bij Elst, Nijmegen en Aardenburg. Voor het eerst is nu pal op de grens van het Romeinse rijk (de Limes) een tempel aangetroffen.

Romeinse soldaten hebben van de eerste tot de vierde eeuw tot hun goden gebeden in Herwen-Hemeling, zeggen Eric Norde en Erik Verhelst, projectleiders van onderzoeksbureau RAAP. „De plek was bijzonder. Bij de splitsing van de Rijn en de Waal lag al een verhoging in het landschap. Die is kunstmatig nog iets hoger gemaakt. Boven op dit heuveltje stonden twee, en misschien nog meer tempels. Een daarvan was een Gallo-Romeinse omgangstempel met kleurig beschilderde muren en een pannendak. Een paar meter verderop stond nog een tempeltje, ook met fraai beschilderde muren.”

Haardkuilen

Bijzonder zijn volgens de onderzoekers de resten van enkele tientallen votiefstenen (kleine altaren). „De stenen zijn gewijd aan de goden Hercules Magusanus, Jupiter-Serapis en Mercurius. Een grote stenen put had mogelijk ook een bijzondere functie: een stenen trap leidde naar beneden, het water in. Rondom de tempels brandden af en toe flinke offervuren. We hebben de haardkuilen daarvan teruggevonden.”

Op het terrein van het heiligdom wordt klei gewonnen. Leden van AWN –Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie– deden eind vorig jaar de eerste vondsten, die ze meldden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

De vondst van het heiligdom in Herwen-Hemeling is om diverse redenen van belang, lichten de onderzoekers toe. „Nooit eerder is in Nederland zo’n compleet complex ontdekt met een tempelgebouw, votiefstenen en kuilen met resten van offers. Daarnaast is de hoeveelheid kalkstenen sculptuurfragmenten ongekend. De locatie is eeuwenlang in gebruik geweest; zo’n lange gebruiksduur is uitzonderlijk.”

Het heiligdom is relatief ongeschonden. „Romeinse gebouwen zijn in latere perioden vaak verwerkt als een praktische voorraad kant-en-klare stenen die opgingen in toenmalige bouwprojecten. Dat is hier veel minder vaak gebeurd. Sokkels, een stenen put, delen van beelden, ze zijn er allemaal nog”, vertellen Norde en Verhelst.

Hoge officieren

Aan de tempels met dakpannen herleiden de projectleiders dat het heiligdom vooral bij soldaten in gebruik is geweest. „De dakpanindustrie was in die tijd een activiteit van het leger. Ook zijn veel onderdelen van paardentuig, harnaselementen en bijvoorbeeld speer- en lanspunten gevonden.”

Tientallen votiefstenen zijn opgericht door hoge officieren uit het Romeinse leger, veronderstellen de onderzoekers. „Daarmee bedankten ze een god of godin voor het vervullen van hun wens. Dat hoeft niet eens het winnen van een veldslag te zijn: een verblijf in deze noordelijke streken overleven, soms ver van huis, was al reden genoeg om dankbaar te zijn.”

Het heiligdom van Herwen-Hemeling laat volgens Norde en Verhelst goed zien hoeveel migratie er in die tijd plaatsvond. „De manschappen die hier een offer kwamen brengen, waren in Hongarije, Spanje en Afrika geweest. En ze namen hun goden mee.”

Museum

Gedeputeerde Peter Drenth (Erfgoed) van Gelderland is ingenomen met de ontdekking: „Onze provincie is onverwachts een bijzondere Romeinse vindplaats rijker. Dit is een waardevolle toevoeging aan ons verhaal over de Romeinse Limes. We gaan deze prachtige plek zo goed mogelijk onderzoeken en laten zien aan onze inwoners.”

Topstukken uit de vindplaats worden vanaf zaterdag 24 juni al getoond in Museum Het Valkhof in Nijmegen.