De Tsjechische autoriteiten rondden begin juni een drie jaar durend onderzoek naar mensenhandel af. Zij onderzochten zaken waarin Oekraïense vrouwen in Tsjechië bevielen van een kind dat bestemd voor vermoedelijk alleenstaande niet-Tsjechen.

Het onderzoek centreerde zich rond een privékliniek in het Oekraïense Charkiv die mensen de mogelijkheid biedt een kind te ‘bestellen’. Onderzoek van de Tsjechische nieuwssite Seznam Zpravy wijst uit dat geïnteresseerden van over de hele wereld via een catalogus de huidskleur, het geslacht en de haarkleur kunnen kiezen. Vervolgens selecteert de kliniek een passende eiceldonor waarna een draagmoeder bevrucht wordt.

Alleenstaande mannen of homokoppels kunnen hun kind niet in Oekraïne ophalen; alleen een heteroseksueel stel kan een draagmoeder inschakelen. Voor andere doelgroepen is er daarom Praag. De draagmoeder bevalt in de Tsjechische hoofdstad en geeft vervolgens de cliënt de voogdij over het kind. De man kan daarna eenvoudig met het kind Tsjechië verlaten, zonder dat bekend is of hij capabel is het kind op te voeden en wat de motieven achter zijn kinderwens zijn…

Truc

Deze logistieke truc verbaast de Tsjechische hoogleraar Hana Konecna niet. Volgens haar is dit in vrijwel elk land mogelijk. Tegen CNE.news zegt Konecna, als psycholoog en medisch ethicus verbonden aan de Universiteit van Zuid-Bohemen, dat Tsjechië een voor de hand liggende keuze is. „Tsjechië ligt vlakbij Oekraïne. Daarnaast is het Tsjechisch verwant aan het Oekraïens.”

Toch zou deze route volgens Konecna in vrijwel ieder ander land mogelijk zijn. „Je kunt een buitenlandse vrouw niet tegenhouden te bevallen. De vrouw kan verder elke mogelijke man als vader op het geboortecertificaat noemen.” Het bestaan van spermabanken maakt verder dat de biologische vader niet per se op het certificaat moet staan.

Strikt genomen is dit mensenhandel, zeggen ook de Tsjechische autoriteiten. Toch ligt dit juridisch lastiger. Volgens de Tsjechische wetgeving moeten autoriteiten namelijk kunnen bewijzen dat een kind bij een pedofiel is beland of slachtoffer is van kinderporno. Dat was bij de onderzochte zaken niet het geval. Een van de manieren om in Tsjechië ouderschap te krijgen, is door een akkoordbrief van de moeder en de man in te leveren bij het gemeentehuis. In zo’n geval is het lastig de motieven van het wellicht ongetrouwde stel te achterhalen.

Slachtoffer

Volgens Konecna zijn vooral landen die draagmoederschap beperken het slachtoffer van deze logistieke technieken. In Europa zijn diverse rechtszaken gevoerd waarin cliënten van draagmoederschap een zaak tegen hun staat aanspanden vanwege beperkingen op het erkennen van een biologisch niet-eigen kind als hun eigen. Vaak werden de eisers in het gelijk gesteld om zo het kind te beschermen, hoewel de overheid de wetgeving aan haar zijde had. Dit kwam volgens Konecna vaak omdat er druk werd uitgeoefend vanuit het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en andere internationale organisaties. Het Europees Hof erkent dat het op deze manier omzeilen van nationale wetgeving een probleem is, maar legt de nadruk op de belangen van het kind. Daarbij kijkt het Hof niet naar de biologische familiebanden. De rechter staat in zo’n geval voor de keuze om een kind de enige belanghebbenden in hem de voogdij te ontzeggen of mee te gaan in meer liberale standpunten van andere landen.

Volgens Konecna is de enige oplossing voor het voorkomen van internationale mensenhandel het gelijktrekken van wetgeving rondom draagmoederschap in meerdere landen. „Een mogelijke oplossing zou kunnen zijn wanneer landen overeenkomen draagmoederschap exclusief voor hun eigen burgers toe te staan.” Dat is momenteel het voornemen van Rusland.

Onlangs veroordeelde het Europees Parlement draagmoederschap. In een resolutie noemde het de praktijk een vorm van ”reproductieve uitbuiting”. Deze resolutie is echter niet bindend voor lidstaten.

Als hoogleraar is Konecna ook betrokken bij de Raad van Europa als lid van het medisch ethisch comité. Volgens haar staat draagmoederschap op dit moment niet hoog op de agenda van de mensenrechtenorganisatie.

Vergrootglas

Ook in Frankrijk ligt draagmoederschap onder een vergrootglas. In het land is elke vorm van draagmoederschap verboden. President Macron noemt dit een rode lijn die hij niet wil oversteken.

Sinds de oorlog in Oekraïne heeft de Franse openbare aanklager minstens twee onderzoeken geopend naar Oekraïense vrouwen die in Frankrijk zijn bevallen. De Franse rechter is in zo’n zaak snel geneigd een oogje toe te knijpen, zegt Bernard Garcia tegenover CNE.news. Garcia is een advocaat van het Franse Juristes pour l’Enfance, een organisatie opkomt voor kinderrechten en onlangs de Franse autoriteiten opriep om de nationale wetgeving te handhaven.

Hoewel draagmoederschap verboden is, is er in de Franse opinie volgens Garcia sprake van groeiende druk om dit toe te staan zodat mensen kinderen kunnen krijgen. Daarbij spelen ook financiële motieven. „Dit is een potentiële markt waar veel geld in om kan gaan en waar veel organisaties in geïnteresseerd zijn.”