De strijd tussen Rusland en Oekraïne om de Donbas is ongekend zwaar. In de cruciale slag om Severodonetsk lijkt de toekomst van Oekraïne te worden bepaald. „Het ziet er somber uit.”
Tanks en artillerie spuwen vuur. Links en rechts exploderen mortiergranaten in het lentegroene landschap. Dikke rookpluimen stijgen op. Schril contrast.
De Russische strijdkrachten voeren in de drie maanden oude oorlog nu massale aanvallen uit op het oosten van Oekraïne. De situatie rond Severodonetsk –100.000 inwoners voor de oorlog– is buitengewoon zwaar. Hier voltrekt zich opnieuw een uitputtingsslag, net als bij de belegering van Marioepol.
Oekraïense troepen hebben zich met zware verdedigingslinies ingegraven in het gebied, de Russen naderen de stellingen op een steenworp afstand. Op videobeelden is te zien hoe een Oekraïense militair vanuit een loopgraaf een handgranaat gooit naar vijandelijke troepen. Bizarre beelden uit de Eerste Wereldoorlog verschijnen op het netvlies.
Russische opmars
De Russische opmars in de Donbas verloopt traag maar gestaag. Moskou is er met elite-militairen in geslaagd de Oekraïense verdedigingslinies bij Popasna te doorbreken. Doel is het veroveren van gebied en het insluiten van Oekraïense troepen. Rusland probeert daarbij kleine Oekraïense eenheden te isoleren, in plaats van een omsingeling op grote schaal, meldde het Amerikaanse Institute for the Study of War (ISW) dinsdag.
De Russische inzet is waarschijnlijk, na een bijstelling van de doelstellingen in de speciale militaire operatie, erop gericht de Donbas te annexeren. Severodonetsk, gelegen aan de rivier de Donets, is daarbij door zijn strategische ligging cruciaal. Langs de stad lopen belangrijke wegen naar oost en west, noord en zuid. Bij verovering van de stad ligt voor de Russen de weg open naar steden als Kramatorsk en Slovianks en krijgen de Russen de zeggenschap over Loehansk, het noordelijk deel van de Donbas. Bovendien kan Poetin met het inlijven van de hele regio weer een zege claimen voor zijn thuisfront.
Omsingeling
De strijd is slopend, de uitputting groot, terwijl het dodental aan beide kanten snel oploopt. Stroom en water zijn uitgevallen in Severodonetsk. De 15.000 achtergebleven burgers zitten als ratten in de val.
Elke dag sneuvelen 50 tot 100 Oekraïense manschappen in het oosten, zegt president Volodimir Zelenski. De Russische verliezen sinds 24 februari liggen op ruim 15.000, volgens het Britse ministerie van Defensie; evenveel als het aantal gesneuvelden in de negenjarige oorlog van de Sovjet-Unie in Afghanistan (december 1979- februari 1989). Oekraïne houdt het overigens op ruim 29.000 Russische doden.
De regionale gouverneur Serhiy Haidai zegt dat de troepen van Poetin „de tactiek van de verschroeide aarde gebruiken en Severodonetsk opzettelijk vernietigen.” Haidai beschuldigt Rusland ervan de stad „van de aardbodem” te willen laten verdwijnen.
De stad Severodonetsk zou –volgens nog onbevestigde berichten– zijn omsingeld. De generale staf van het Oekraïense leger zegt verschillende Russische aanvallen op de stad te hebben afgeslagen en de vijandelijke troepen zware verliezen te hebben toegebracht.
De Russische luchtmacht is met 200 tot 300 aanvallen per dag opvallend actief in de Donbas. Het Kremlin claimt in 24 uur tijd 40 doelen, waaronder 5 wapendepots in de Donbas vanuit de lucht te hebben vernietigd. Zo’n 600 doelen zijn –volgens het Kremlin– verwoest met artillerie en raketten.
Oekraïne beschikt in het oosten over onvoldoende luchtafweer. „De Russen hebben luchtoverwicht verkregen in dit deel van Oekraïne”, zegt luitenant-kolonel b.d. Patrick Bolder van het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). „Dit geeft hen niet alleen bewegingsvrijheid in de lucht, maar ook op de grond.” Volgens de oud-luchtmachtofficier hebben de Russen deze les geleerd van de mislukte slag om Kiev.
Het is moeilijk zicht te krijgen op de exacte krachtsverhoudingen tussen Russische en Oekraïense troepen in de Donbas. „De Russen beschikken over een getalsmatig overwicht”, stelt defensiedeskundige Dick Zandee van Instituut Clingendael. „Maar desondanks slagen ze er niet in een grote doorbraak te forceren. De aangevoerde Russische versterkingen zijn nog niet doorslaggevend.”
Leed Marioepol
Wapensystemen zijn niet alleen de bepalende factor op het slagveld, maar de motivatie van manschappen, legt Zandee uit. „De Russische moraal is laag, de Oekraïense hoog. Dat maakt het verschil.”
De zware gevechten in de Donbas volgen op de val van Marioepol. De Russen kunnen hun troepen uit de zuidelijke havenstad nu inzetten in oost-Oekraïne. Daarbij is het de vraag in hoeverre twee verschillende legereenheden, die nooit met elkaar hebben samengewerkt, effectief kunnen optreden.
„Severodonetsk wacht eenzelfde lot als Marioepol”, verwachten Bolder en Zandee. Een belegering van de stad met veel burgerdoden, nog meer vluchtelingen en zware vernietiging. Ook andere steden kunnen volgens de defensiespecialisten eenzelfde brute Russische behandeling tegemoetzien.
De slag om de steden is volgens defensiespecialist Zandee een bewuste strategie van de Oekraïense strijdkrachten. „Kiev probeert de strijd de stad in te trekken. Rusland is slecht uitgerust en slecht getraind voor gevechten in stedelijk gebied.”
De verovering kost de Russen daarbij „ongelooflijk” veel tijd. Oekraïne probeert daar handig gebruik van te maken. Hoe langer de oorlog duurt, hoe groter de politieke en militaire onrust in Rusland wordt. „De eerste scheuren in het Kremlin zijn zichtbaar.”
De Russische kolonel b.d. Mikhail Khodarenok uitte recent in een belangrijke tv-talkshow forse kritiek op het „slechte verloop” van de oorlog, maar slikte zijn kritiek –onder druk– weer snel in. Maandag stapte de Russische diplomaat Boris Bondarev in Genève op omdat hij zich „nog nooit zo heeft geschaamd” voor zijn land. Ook de minister van Transport is kritisch. „De onvrede is groter, maar niet iedereen durft zich te uiten”, zegt Zandee.
Oekraïne probeert verder tijd te rekken omdat het land wacht op zware wapens uit het Westen, zeggen Bolder en Zandee. Onder andere de VS, Frankrijk, Italië, Duitsland en Nederland hebben zware artillerie toegezegd. De eerste Amerikaanse M777-artillerie (bereik 21 tot 40 kilometer) is al een week actief op het slagveld. Beelden van de eerste schietende Franse Caesar-artillerie (bereik 42 tot ruim 50 kilometer) zijn dinsdag opgedoken. Ander geschut volgt, na tijdrovende training, pas in de tweede helft van juni.
Winnen
Nog maar kort geleden leek het relatief kleine Oekraïne aan de winnende hand. Kiev wist de Russen onder andere uit Kiev en Charkiv te verdrijven; zelfs tot aan de Russische grens. Oekraïne slaagde er verder bijvoorbeeld in het Russische vlaggenschip Moskva tot zinken te brengen.
Het tij lijkt te keren. „De oorlog bevindt zich voor Kiev in een dip”, stelt HCSS-specialist Bolder. „Niet alle zware wapens uit het Westen zijn al gearriveerd.” Met de zware westerse artillerie hoopt Zelenski terug te kunnen slaan. „Maar zoveel gebied heroveren als Oekraïne is kwijtgeraakt, wordt een hele klus.” De hoop dat Oekraïne in staat zou zijn de strijd van Rusland te winnen, slinkt met de dag.
Slijtageslag
Oekraïne is nooit aan de winnende hand geweest, nuanceert Zandee van Clingendael. „Oekraïne is sterk in de verdediging, maar heeft nog geen enkele strategische tegenaanval gewonnen. De Russen hebben zich bij Kiev en Charkiv teruggetrokken, dat is iets anders. Alleen rond Cherson en een paar andere kleinere plaatsen hebben de Oekraïners gebied weten te veroveren.”
Het optimisme over het winnen van de oorlog door Oekraïne wordt volgens de defensie-expert geframed door Kiev en de VS om de moed er bij de manschappen in te houden. „In zo’n slijtageslag moet je proberen overeind te blijven.” Een overwinning voor Kiev zit er waarschijnlijk ook helemaal niet in. „Oekraïne heeft onvoldoende slagkracht om de Russen terug te drijven.”
Rusland en Oekraïne weigeren de wapens neer te leggen. „Beide partijen verwachten winst te kunnen boeken, voordat een eventueel staakt-het-vuren aan de orde is”, legt Bolder van HCSS uit. „Moskou kan nog altijd nieuwe troepen en materieel aanvoeren”, stelt Zandee van Clingendael. „Kiev heeft geen reserves en is volledig aangewezen op steun van het Westen.”
Politiek en diplomatiek wordt de situatie er voor Oekraïne ingewikkelder op. Mocht Rusland de vijandelijkheden willen staken, bijvoorbeeld na verovering van de hele Donbas, dan neemt de internationale druk op Kiev toe om de strijd op te geven. „Poetin wil het dilemma bij Oekraïne leggen”, licht Bolder toe. „Voor Zelenski is het opgeven van land echter een optie van niks.”
Guerillastrijd
Een doorbraak in de oorlog tussen Russen en Oekraïners is op korte termijn niet te verwachten. De strijdt mondt daarom volgens Bolder wellicht uit in een patstelling, waarbij de Oekraïners zullen overgaan tot een guerrillastrijd, met korte, hevige aanvallen. „Als het Russische leger verder oprukt in het oosten, worden de aanvoerlijnen langer en kwetsbaarder voor Oekraïense aanvallen.”
Het Westen moet Oekraïne blijven steunen met wapens, inlichtingen en training, stelt de HCSS-expert. Niet alleen zware wapens, maar ook vooral slimme, precisiewapens. „Het Westen wil niet dat de strijd escaleert naar een oorlog tussen Rusland en de NAVO. Dan zullen we Oekraïne in alle opzichten moeten steunen.”
