Finland en Zweden hebben woensdag officieel het lidmaatschap van de NAVO aangevraagd. Beide Scandinavische landen willen zich bij het militaire bondgenootschap aansluiten in reactie op de Russische aanval op Oekraïne. Voor toetreding van nieuwe leden moeten alle dertig NAVO-landen groen licht geven. En daar loopt het vooralsnog op stuk: Turkije verzet zich.

Ankara verwijt Finland en vooral Zweden onderdak te bieden aan de Koerdische Arbeiderspartij (PKK). Turkije is al decennialang verwikkeld in een gewapende strijd met deze groep. De PKK staat op de terreurlijst van onder andere de Verenigde Staten en de Europese Unie. Volgens Turkije werft de partij in Zweden en Finland fondsen en rekruten. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan noemde de Scandinavische landen „een broedplaats” van terrorisme.

Woensdag bereikten de NAVO-landen tijdens een overleg nog geen overeenstemming over het vervolgtraject van de toetredingsprocedure, aldus bronnen bij het bondgenootschap. Behalve Turkije zou geen enkel NAVO-lid bezwaar hebben gemaakt tegen het verwelkomen van de twee aspirant-leden. Volgens de Duitse ambassadeur bij de alliantie zou ook het vaak wat meer Russischgezinde Hongarije akkoord zijn.

Naast zijn zorgen over Koerdische organisaties is de onwelwillende houding van Erdogan vooral een tactische zet, zegt Dick Zandee. Hij is als defensiespecialist verbonden aan Instituut Clingendael in Den Haag. De Turkse president ziet in de situatie een goede mogelijkheid om zijn eigen belangen te dienen, ziet de expert. „Hij wil er zo veel mogelijk uitslepen.”

Eigenzinnig

Zandee denkt dat er binnenlandse overwegingen meespelen. De Turkse president worstelt in eigen land met grote problemen, zoals economische neergang, en doet het niet goed in de peilingen. Met het oog op de verkiezingen van 2023 wil Erdogan de Turkse bevolking overtuigen dat hij krachtig opkomt voor de belangen van Turkije, aldus de defensiespecialist. „Krijgt hij bij Zweden en Finland wat gedaan, dan kan hij zoiets verkopen als een groot succes in zijn politiek ten aanzien van de Koerden.”

Daarnaast ziet de president zijn kans schoon om bepaalde concessies van NAVO-landen af te dwingen. Met name het wapenembargo tegen Turkije van verschillende westerse landen is hem een doorn in het oog. Zandee: „Daar wil hij ook wat aan gedaan krijgen.” Turkije wil eveneens toegang krijgen tot het Amerikaanse F-35-vliegtuigproject. Het werd daarvan uitgesloten vanwege de koop van een Russisch raketsysteem.

De stuurse houding van Turkije doet de relatie met andere NAVO-landen geen goed. Die stond vanwege de eigenzinnige buitenlandse politiek van Turkije toch al onder druk.

Zo wist het land in 2019 zijn bondgenoten –met name de VS– al tegen zich in het harnas te jagen door de aanschaf van het Russische luchtverdedigingssysteem S-400. Ook stonden Washington en Ankara tegenover elkaar in Syrië. De Amerikanen steunden daar de Koerden, terwijl Turkije die juist bestreed. En Turkse plannen om in de Middellandse Zee naar gas te boren, leidden al tot confrontaties met NAVO-lidstaat Griekenland.

Slagkracht

Ondanks de gespannen verhouding wil de NAVO geen afscheid nemen van Turkije, dat al sinds 1952 lid is van de alliantie. Daar is het een te belangrijke bondgenoot voor, zegt Zandee. Met name de ligging van het land is van groot strategisch belang. Het functioneert als een bastion tussen Europa en het roerige Midden-Oosten. Ook is het Turkse grondgebied van groot belang om voorwaartse strijdkrachten te kunnen legeren in tijden van crisis.

Daar komt bij dat Turkije met de zeestraat Bosporus de toegang tot de Zwarte Zee controleert. „Daarmee heeft de NAVO met lidmaatschap van Turkije een ongelooflijk machtig wapen in handen om de Russische schepen in de Zwarte Zee tegen te houden. Dat geeft heel belangrijk militair gewicht aan Turkije op maritiem gebied”, aldus de expert van Clingendael.

Ook heeft Turkije met 450.000 manschappen na de VS het grootste leger van alle NAVO-landen. Al zijn er volgens Zandee kanttekeningen te plaatsen bij de slagkracht van de Turkse troepen.

„Niemand in de NAVO wil van Turkije af”, is dan ook de conclusie van Zandee.

Steunpilaar

Volgens NAVO-chef Jens Stoltenberg is de alliantie „vastbesloten om alle problemen op te lossen en snel tot een afronding te komen.” Die snelheid is geboden omdat de twee landen niet kunnen rekenen op de bescherming van het bondgenootschap zolang ze in de wachtkamer zitten. Ook politiek gezien is het belangrijk dat er overeenstemming wordt bereikt, voordat er zich een etterende zweer vormt.

Toch ligt een oplossing niet zomaar in het verschiet. De Zweden en Finnen willen met een diplomatiek offensief de Turken over de streep trekken. Maandag liet Erdogan echter weten dat de delegaties van beide landen wel thuis kunnen blijven als ze niets te bieden hebben.

Ook de VS –de belangrijkste steunpilaar van de NAVO– voeren dialoog met Turkije. Woensdag zouden beide landen een uiterst positief gesprek hebben gevoerd, aldus de Turkse minister van Buitenlandse Zaken. Toch blijft Turkije de toetreding blokkeren, zei hij.

Desondanks verwacht Zandee niet dat Ankara uiteindelijk dwars zal blijven liggen. „Ik zie het niet gebeuren dat Turkije zijn veto gaat uitspreken over de toetreding van Finland en Zweden. Dat zal het Turkse belang veel meer kwaad dan goed doen.”