Volgens de expert van Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) is het groot nieuws dat een langetermijncontract voor het leveren van aardgas eenzijdig wordt opgezegd. „Er zijn in 2006 weleens problemen geweest met doorvoer van aardgas via Oekraïne, maar dat valt hiermee niet te vergelijken.”

Het gaat volgens Van den Beukel dan ook niet zozeer om de lagere Russische export, want dat betreft maar een beperkte hoeveelheid gas, zo’n 7 procent van het totaal in de EU. „Relevanter is de grote onzekerheid en onrust op de energiemarkt. Door het besluit van Gazprom hangt de vraag boven de markt: Waar eindigt dit?” Gaat de gaskraan richting grootverbruikers Duitsland en Italië ook dicht? De spanning op de markt was de afgelopen dagen direct af te lezen aan een hogere gasprijs. „Die steeg met zo’n 15 tot 20 procent. Dat valt me overigens nog mee. Schijnbaar verwachten de markten niet dat een land als Duitsland afgesloten gaat worden.”

Opvallend is dat Gazprom eenzijdig de contracten verbreekt van twee landen die al hebben aangegeven hun contract dat eind dit jaar afloopt niet te zullen verlengen. Het is gissen of dat ook de achterliggende reden is voor de Russen, zegt Van den Beukel. „Poetin wil waarschijnlijk vooral onenigheid zaaien.”

De contractbreuk van Gazprom bleef overigens niet zonder gevolgen. Van den Beukel weet te vertellen dat de Poolse afnemer naar de rechter zal stappen om een schadevergoeding te claimen. „Contracten van andere afnemers, zoals Nederlandse, zullen ongetwijfeld ook bepalingen bevatten voor arbitrage bij contractbreuk.”

Gezwicht

Gazprom zegt de gaslevering te stoppen omdat de landen niet in roebels willen afrekenen. Volgens het gasbedrijf zijn vier EU-landen inmiddels wel gezwicht voor de dreigementen en betalen deze met de Russische munt. Het blijkt lastig om staande te blijven als je voor een belangrijk deel afhankelijk bent van Russisch gas, zegt Van den Beukel. „Bij die landen zit bijvoorbeeld Hongarije, een land dat toch al anders staat ten opzichte van Poetin. Maar neem Slowakije, dat land ligt niet aan zee en kan lastiger andere bronnen aan gas regelen. Dat je dan eerder zwicht, ligt voor de hand.”

Het wel of niet afrekenen in roebels en een lagere gasimport door Europese landen lijken ondertussen weinig effect te hebben op de Russische economie en oorlog. Van den Beukel herkent dat beeld. „Dat komt omdat Poetin het laatste decennium al enorme financiële reserves heeft opgebouwd. En het afgelopen jaar liep hij helemaal binnen met de extreem hoge olie- en gasprijzen. Dat we de oorlog financieren door nog gas af te nemen behoeft sowieso nuancering. Voor de Westerse wereld is het ook moeilijk: een gasboycot moet totaal zijn óf er helemaal niet zijn. Anders helpt deze niet. Nu gaan voor Rusland volumes omlaag, maar stijgen de prijzen door de krappe en onzekere markt. Effectief krijgt Rusland amper minder geld.”

Volkomen kwijt

Op de korte termijn verliest Rusland dan ook weinig met de actie, maar op de lange termijn zijn de gevolgen schadelijker, verwacht Van den Beukel: „De lagere export maken ze meer dan goed met de hogere prijs waar ze nu gas voor verkopen. Maar op de lange termijn raken ze hun imago als betrouwbare energieleverancier volkomen kwijt, als ze dat al niet verloren hadden. Daarmee ondergraven ze hun eigen én enige verdienmodel: olie en gas verkopen. Daarnaast vergroot het de vastberadenheid van Europa om de afhankelijkheid van Russische fossiele energie versneld af te bouwen en over te schakelen op duurzame energie.”