De ethicus sprak dinsdagmiddag tijdens een minisymposium ”Religie, recht en orgaandonatie”. De bijeenkomst was georganiseerd door het Centrum voor religie en recht aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU).

In zijn lezing noemde de hoogleraar ethiek bij de Protestantse Theologische Universiteit de keuze voor orgaandonatie een „diep ingrijpende beslissing over de meest intieme zaak als het eigen lichaam. Als christentheoloog en ethicus heb ik geen principiële bezwaren tegen donatie als zodanig. De belijdenis van het leven als een gave, is niet strijdig met het besluit van een christen om in navolging van Jezus Christus zijn lichaam of organen te doneren voor het welzijn van anderen.”

Zo’n besluit valt volgens dr. Boer echter onder de zogeheten „transgressive practice, waarbij slechts de uiterste voorzichtigheid past.” De vernieuwde Wet op orgaandonatie –ingediend door D66’er Pia Dijkstra– kiest als uitgangspunt: wie niet uitdrukkelijk kiest, wordt geacht in te stemmen met orgaandonatie. Daarmee overschrijdt de wet een grens waarmee het principe van de integriteit van het lichaam wordt aangetast, aldus prof. Boer.

Het menselijk lichaam wordt volgens hem tot een machine die onderdelen kan leveren. „Het resultaat van deze nieuwe wet is vooralsnog teleurstellend –slechts een geringe toename van donoren– maar de schade op ethisch vlak is groot. Nu dringt een goedbetaalde, witte bevolkingsgroep bevoogdend een eigen groepsmoraal op aan alle Nederlanders –en dat met de kleinst mogelijke parlementaire meerderheid.”

Restmateriaal

Mr. dr. Teunis van Kooten, universitair docent aan de faculteit rechtsgeleerdheid van de VU, sprak over ”Orgaandonatie en vrijheid van godsdienst: (beschikkings)recht gelovigen?” Hij wierp de vraag op of christenen, joden en moslims bij orgaandonatie wel voldoende beseffen welke specifieke problemen zich kunnen voordoen vanwege bijzondere religieuze voorschriften. Van Kooten wees daarbij op het zogeheten restmateriaal. Volgens islamitische en joodse voorschriften moet dit overgebleven orgaanweefsel dezelfde behandeling krijgen als het lichaam. Zijn gelovigen zich hiervan bewust als zij kiezen voor orgaandonatie? vroeg hij.

Van Kooten betwijfelde of de vernieuwde Wet op orgaandonatie strookt met Europees recht. Het recht op eigen religieuze voorschriften wordt in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) erkend, maar het Europese recht geeft nationale parlementen ruimte om godsdienstige rechten en vrijheden in te perken via aanvullende wetgeving. De voorwaarden zijn dat deze aanvullende wetgeving niet alleen legitiem en proportioneel moeten zijn maar ook een duidelijk maatschappelijk doel dienen.

Daarnaast plaatste hij vanuit juridisch oogpunt vele vraagtekens bij onderdelen van de nieuwe wet, zoals: „Wat te doen als de donor wilsonbekwaam is geworden?”, en: „Wie garandeert dat een aangewezen partner of persoon altijd volledig handelt in lijn met de wensen van de overledene?”

Keerzijde

In de laatste lezing ”Religie, orgaandonatie en lijkbezorging” wees dr. Leon van den Broeke, hoogleraar rechtstheologie en kerkrecht aan de Theologische Universiteit Kampen, op de keerzijde van donatie. Bij nabestaanden kan dit in plaats van „een goed gevoel”, extra leed veroorzaken. Ook Van den Broeke wees op het „restmateriaal” dat in Nederland niet onder de lijkbezorging kan vallen omdat het als ”Specifiek Ziekenhuis Afval” (SZA) speciaal wordt verwerkt.

De rechtstheoloog uitte verder zijn bedenkingen over een overheid die orgaandonatie aanprijst als middel om de medische wetenschap te bevorderen. „Zo kan een geseculariseerde staat een jaloerse godheid worden, die op organen aast en zeggenschap zoekt achter de voordeur. Een voordeur waarachter diezelfde overheid anderszins het geloof wil opsluiten.”