De lijst met namen van evangelicale leiders in de Verenigde Staten die vanwege misstappen moesten vertrekken, is inmiddels lang. „Vergeet vooral één ding niet”, zegt Mark Labberton, rector van het Fuller Theological Seminary in Pasadena. „Gemeenteleden zijn even schuldig aan hun val als de voorgangers zelf.”
Voorganger Brian Houston, grondlegger van de internationale pinksterkerk Hillsong Church, nam heel recent ontslag. De reden is dat hij zich de afgelopen twee jaar schuldig heeft gemaakt aan grensoverschrijdend gedrag bij twee vrouwen. Eerder dit jaar was hij al tijdelijk teruggetreden omdat hij voldoende tijd wilde hebben voor het voorbereiden van de rechtszaak de tegen hem is aangespannen. Houston wordt ten laste gelegd dat hij het seksueel misbruik door zijn vader Frank opzettelijk verzwegen zou hebben.
De affaire heeft tot gevolg dat enkele gemeenten inmiddels besloten hebben de banden met de Hillsonggemeenschap (Australië) te verbreken. Kerken in de Amerikaanse steden Atlanta, Kansas en Phoenix gaan zelfstandig verder onder een andere naam.
De klachten tegen Houston staan niet op zichzelf. Ook Reed Bogard, de gemeenteleider van Hillsong Dallas, heeft recent zijn ontslag genomen. Hij wordt beschuldigd van verkrachting. Vorige week werd ook bekend dat Brian Houston al sinds 2010 wist van het grensoverschrijdend gedrag van Carl Lentz, de gemeenteleider van Hillsong New York City. Maar Houston had het tien jaar lang toegedekt. Pas in 2020 kwam er een einde aan de bediening van Lentz.
Volgens de voorganger van de gemeente in Atlanta vormen de zaken die nu aan het licht zijn gekomen nog maar het topje van de ijsberg. „We staan aan het begin van een wervelwind die over de Hillsonggemeenschap zal razen.”
Terry Christ, de voorganger van Hillsong Phoenix, stelt dat zijn denominatie te maken heeft met een diepe crisis op het gebied van moraal en van leiderschap. Hij laakt het dat leidinggevenden van Hillsong New York een onderzoek naar misstanden niet openbaar willen maken. Christ heeft ook kritiek op de eis van de Hillsongleiding dat alle voorgangers een geheimhoudingsverklaring en een concurrentiebeding moeten tekenen. Het laatste betekent dat wanneer een gemeentevoorganger vrijwillig of gedwongen vertrekt, hij het eerste jaar niet een nieuwe, eigen gemeente mag starten. Christ vindt dat onaanvaardbaar en weigert zijn handtekening te zetten.
De leider van de gemeente in Phoenix noemt de bestuurscultuur bij Hillsong ongezond. „Heel lang was er sprake van een bijna absoluut gezag van de grondlegger. Die koos de mensen die in het kerkbestuur zaten. Daarmee had hij feitelijk de alleenheerschappij.”
Scott W. Sunquist, missioloog en rector van het Gordon-Conwell Theological Seminary in Hamilton (Massachusetts), noemt de ontwikkeling bij Hillsong „intriest, schokkend en tegelijk exemplarisch” voor de affaires binnen de evangelicale beweging. „Immens populaire voorgangers met veel charisma, vaak ook de grondlegger van een gemeente(groep), ontwikkelen zich niet zelden tot leiders met onaantastbaar gezag. Zij bepalen wat er gebeurt. Ze hebben vaak ook een aantal mensen om zich heen die ze zelf hebben geworven; die door hun bediening tot geestelijke wasdom zijn gekomen. Dat zijn meestal meelopers en zeker geen kritische volgers. In het geval van Hillsong speelt ook mee dat de kerkbestuurders vooral geselecteerd zijn op hun managamentkwaliteiten. En wanneer de kerk bestuurd wordt volgens een managementmodel is er vaak weinig ruimte meer voor het geestelijke element.”
Het valt Sunquist op dat de affaires die de achterliggende jaren hebben gespeeld meestal draaien om grensoverschrijdend seksueel gedrag. „Het gaat om voorgangers die gloedvol en indringend kunnen preken, maar die zich na de dienst schuldig maken aan seksuele uitspattingen. Het is vreselijk. Maar laten we ook niet vergeten dat dit niet het enige is waardoor een prediker zich zijn bediening onwaardig kan maken. Geld, gokken en drank zijn even grote verleidingen. Daar hoor je minder over. Maar dat kwaad woekert ook onder gemeenteleiders. Het is een plaag met epidemische trekken.”
Dat de zonde van grensoverschrijdend seksueel gedrag zo manifest is geworden binnen de evangelicale wereld bevreemdt Brandon Showalter, onderzoeksjournalist van de internetkrant The Christian Post, niet. Met twee collega’s deed hij onderzoek naar de oorzaken. „Er is sprake van een hyperseksualisering van onze cultuur. Voorgangers leven niet in een klooster. Ze snuiven dat gif op en worden erdoor bevangen.” Een uiting van die cultuur is de internetporno die met een muisklik bereikbaar is. „Voorgangers die uren alleen in hun studeerkamer zitten, kunnen vaak de verleiding niet weerstaan om deze duivelse sites te bekijken. Eigenlijk zou elk kerkbestuur de voorganger moeten verplichten om een filter op de computer te hebben.” Een derde factor is volgens Showalter dat in veel evangelicale gemeenten er een grote groep zelfstandige, alleenwonende vrouwen is. „Alleenstaande vrouwen zijn meer dan mannen geneigd zich bij een christelijke gemeente aan te sluiten omdat ze daar warmte en toegenegenheid vinden. Daar is niks mis mee. Maar een voorganger moet zich er in het pastoraat aan deze groep terdege van bewust zijn dat het gevaar van grensoverschrijdend gedrag altijd op de loer ligt. Geen gemeenteleider moet denken dat hij daarvoor immuun is. We zijn allen zwakke mensen.”
Behalve de verseksualiseerde cultuur is volgens Darvin Wallis, voorganger van de Mission Lakewoord Church in Colorado, het „riskante leiderschapsmodel” van veel evangelicale gemeenten een factor. „Het ontbreekt in die gemeenten aan een vangrail die voorgangers op het rechte spoor houdt. Het toezicht van bestuurders faalt.” Volgens Wallis heeft dat niet alleen te maken met het feit dat kerkbestuurders vaak trouwe volgers van de voorgangers zijn; ook met het feit dat er in de meeste evangelicale gemeenten geen goede kerkelijke ordevoorschriften bestaan zoals de oude gevestigde kerken die kennen. „En het punt dat veruit de meeste megakerken onafhankelijk zijn, geeft voorgangers te veel ruimte. Een beroepsmogelijkheid op een meerdere kerkelijke vergadering, zoals bijvoorbeeld een synode, bestaat niet. Dat geeft voorgangers te veel speelruimte.”
Mark Labberton van Fuller Theological Seminary erkent dat al de genoemde factoren een rol spelen in de leiderschapscrisis binnen de evangelicale wereld. Toch vindt hij het misplaatst om de oorzaken alleen bij de huidige verseksualiseerde cultuur en de bestuurscultuur te zoeken. „Gemeenteleden hebben ook schuld. Zij verafgoden de voorgangers. Ze toetsen hun leer en hun gedrag niet aan de Bijbel. En dat is nu juist een kenmerk van de Reformatie. Die nam hetgeen de Roomse Kerk beweerde niet voetstoots aan. Maar die drong erop aan dat gewone gemeenteleden de Bijbel zouden onderzoeken. Daarom heeft Maarten Luther haast gemaakt met het vertalen van de Bijbel in de volkstaal. Wanneer een kerk of gemeente zomaar alles slikt wat een voorganger zegt, ontspoort ze op kortere of langere termijn.”
De theoloog Alan Jacobs, docent geesteswetenschappen aan de Baylor University, deelt de visie van Labberton. Volgens hem ontbreekt het in de evangelicale gemeenschap aan goede catechese. „Vele gemeenteleden gaan ’s zondags naar de kerk om door de preek een goed gevoel te krijgen. Vandaar dat de kerkdiensten vaak meer op een vorm van entertainment lijken dan op onderwijs in de boodschap van de Bijbel. In de meeste gemeenten zijn de preken buitengewoon kort. Gemeenteleden worden niet gefundeerd in de Bijbelse leer. Daar hebben ze ook nauwelijks behoefte aan. Ze laten zich onderwijzen door de media. De kerkgang is er voor hen voor het prettige gevoel. Als de voorganger daarvoor zorgt, is het hen goed.”
