Kernenergie is sinds de jaren 70 van de vorige eeuw een voortdurend punt van discussie geweest. De grootste vragen zijn nog steeds: hoe kan het afval veilig worden opgeborgen? En: kunnen er geen levensbedreigende calamiteiten optreden bij de centrales?

Na kernrampen zoals in 1986 in Tsjernobyl en in 2011 in Fukushima keerde de publieke opinie zich tijdelijk tegen het gebruik van kernenergie. Storingen in de Belgische centrales van Doel of Tihange fungeerden als een wake-upcall: kernenergie blijft een gevaarlijk monster, al is dat gekooid.

Na Borssele kreeg Nederland er geen commerciële kerncentrale meer bij. Er was geen draagvlak voor. Onder het bewind van zowel linkse als rechtse partijen stimuleerde de overheid de bouw van kolen- en gascentrales.

De publieke opinie is aan het kantelen. Volgens een peiling van EenVandaag was in 2018 54 procent van de Nederlanders voor het gebruik van kernenergie in Nederland, 35 procent tegen. Onderzoeksbureau Ipsos brengt binnenkort een nieuwe peiling naar buiten. Kernenergie ligt weer op tafel als optie, vooral vanwege het klimaatprobleem. Kernenergie is zo goed als onuitputtelijk, de CO2-uitstoot is vrijwel nihil en het ruimtegebruik is beperkt.

Een opeenvolging aan gebeurtenissen heeft daarvoor gezorgd. Het klimaatakkoord van Parijs (2015) heeft Nederland met de neus op de feiten gedrukt: de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2 moet omlaag. Nederland zegde toe in 2020 25 procent minder CO2 uit te stoten dan in 1990. Stichting Urgenda dwong in 2015 via de rechter af dat de Staat deze belofte zou nakomen.

Het Klimaatakkoord (2019) moest handen en voeten geven aan de belofte in Parijs. „In 2030 komt 70 procent van alle elektriciteit uit hernieuwbare bronnen”, zoals zon en wind. In 2030 moet de CO2-uitstoot bovendien 49 procent lager zijn dan in 1990. Aardgas- en biomassacentrales zullen vooral gaan functioneren als stand-byfaciliteit, voor het geval zon en wind te weinig leveren of wanneer de netstabiliteit in gevaar komt. Kernenergie is in dat akkoord nog de grote afwezige.

Urgenda

Urgenda won in 2019 bij de Hoge Raad een cassatieberoep van het Rijk. De rechter verplichtte de overheid om de belofte van 25 procent reductie van de CO2-uitstoot in 2020 na te komen. Bovendien beloofde Urgenda de overheid ook te houden aan de 49 procent verlaging van de CO2-uitstoot in 2030. In de Europese Klimaatwet is zelfs een ambitie van 55 procent https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/10/28/klimaatnota-2021-klimaatbeleid-leidt-tot-meer-co2-reductie-maar-extra-stappen-blijven-nodig vastgelegd. Het voldoen aan die ambitie kan volgens sommige deskundigen nooit lukken met alleen hernieuwbare bronnen. Daar begon een fundamentele omslag in het denken over kernenergie.

D66, altijd principieel tegen, is nu voor, mits kernenergie duurzaam, betrouwbaar en betaalbaar kan worden ingezet. Daardoor bestaat er momenteel een meerderheid in de Tweede Kamer vóór kernenergie. Wat ook meehelpt, is dat de Europese Unie aardgas en kernenergie in februari als ‘groen’ aanmerkte.

Energietransitie

Intussen is in Nederland een energietransitie gaande, waarvoor huishoudens, bedrijven en het vervoer een steeds groter beroep zullen doen op elektriciteit. De EU en onderzoeksbureau TNO rekenen op minimaal een verdubbeling van de elektriciteitsvraag tot 2050: van 3000 naar 6800 terawattuur. De benodigde elektriciteit kan waarschijnlijk niet worden opgewekt met met alleen geothermie (aardwarmte), biomassa, zonnepanelen en windturbines.

Door de oorlog in Oekraïne speelt ook de afhankelijkheid van Russisch aardgas mee. Een kwart van het aardgas dat Nederland verbruikt, is van Russische herkomst. Willen Nederland Poetins oorlogsmachine blijven steunen door nog steeds aardgas af te nemen van Rusland? Verwarmen kan ook met elektriciteit. Energiemaatschappijen willen de stand-byfunctie van gascentrales vanwege het dure gas over laten nemen door kolencentrales. Een moderne kerncentrale kan ook, maar dan zonder de bijbehorende CO2-uitstoot.

Daarmee is de discussie over kernenergie weer helemaal terug. Als Nederland vol zouden inzetten op kernenergie, kan de CO2-uitstoot drastisch omlaag en is de productie van voldoende elektriciteit veiliggesteld, is het idee. Maar de belangrijkste aandachtspunten kernafval en veiligheid, bouwtijd en -kosten van een centrale blijven onverminderd overeind.

In het huidige regeerakkoord is de bouw van twee nieuwe kerncentrales opgenomen. Maar een nieuwe centrale bouwen, is geen sinecure. De bouw gaat jaren duren: in 2030 staat er nog niets. De kosten zijn ook hoger dan die van het plaatsen van windmolens. Twee kerncentrales kosten minstens 20 miljard euro. In de overheidsplannen is er 5 miljard euro voor gereserveerd, de rest moet komen van private investeerders.

Chinees

Daarnaast: wil Nederland op de korte termijn een grote kerncentrale van een nieuwe generatie, dan is de overheid aangewezen op Russische of Chinese techniek. De veiligheid daarvan is een punt van zorg. Voor de korte termijn is kernenergie daarom geen optie.

Bovendien, om de klimaatdoelen te halen, is kernenergie wellicht niet eens nodig. Dat kan ook met wind, zon, biomassa, besparingen en waterstof, berekende onderzoekinstituut TNO.

Maar daarmee is het debat over kernenergie nog niet afgesloten, stelde Pieter Boot, energiedeskundige van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) , eerder al. Hij roept op om de discussie over kernenergie op fundamenteel niveau te voeren. De Britten doen dat ook. En zij baseren hun energiebeleid op drie pijlers: wind, zon en kernenergie, constateert Boot. Dat mag ook wat kosten: de eerste Hinkley Point-centrale krijgt er meer subsidie dan wind op zee. Wat hem betreft gaat Nederland op zijn minst ook het debat aan over de bouw van een of meer kerncentrales na 2030.

Ook André Faaij, wetenschappelijk directeur van TNO Energietransitie, vindt het verstandig om de bouw van een of meer kerncentrales voor te bereiden, liet hij in februari weten aan de NOS. Hoe meer opties, hoe gemakkelijker en goedkoper Nederland van de fossiele brandstoffen af kan. Wat hem betreft is het inzetten op kernenergie zelfs noodzaak, omdat de maatschappelijke weerstand tegen windturbines en biomassa toeneemt.