De oorlog bevindt zich in een patstelling. Het front beweegt nauwelijks meer. Oekraïne slaagt er zelfs hier en daar in de invasiemacht terug te dringen. Kiev heeft de Russische troepen ten oosten van de hoofdstad tot 35 kilometer teruggedrongen, volgens de Britse inlichtingendiensten. Het Oekraïense leger zou een reële kans hebben de Russen ten westen van Kiev te omsingelen.

„We bevinden ons op dag 26 van de tweedaagse slag om Kiev.” De grap op Twitter toont de realiteit op het slagveld. Het oorspronkelijke plan van het Kremlin om Kiev binnen twee dagen te veroveren, is als eerste gesneuveld in de oorlog.

De Russische strijdkrachten hebben tot nog toe slechts één Oekraïense stad weten in te nemen: Kherson, in het zuiden. In Marioepol, Odessa en Kharkiv is het verzet vooralsnog te hevig.

De inmiddels vier weken durende Russische invasie levert hartverscheurende situaties op. Meer dan 100.000 burgers in Marioepol zitten vast. In de kou. Zonder voedsel en drinkwater. Vrouwen en kinderen leven tussen omgekomen, niet-begraven mensen, brandende huizen en een smeulend hospitaal. Een humanitaire ramp van ongekende omvang.

Huiver

De Russische bezetter kan Oekraïense steden op drie manieren in handen krijgen: belegeren, verwoesten of innemen. De Russen kiezen vooralsnog voor de eerste twee opties om Oekraïne op de knieën te krijgen. Het ene na het andere huizenblok wordt met zware artillerie in puin geschoten.

De Russen deinzen ervoor terug de steden in te nemen. Niet zonder reden. Een oorlog in stedelijk gebied is namelijk buitengewoon bloedig. Vele malen bloediger dan een slag in het veld. „Gevechten in woonwijken kunnen zes keer zoveel levens eisen”, stelt de Canadese majoor Jayson Geroux, een internationaal vooraanstaand expert in oorlogsvoering in stedelijk gebied. „Het vernietigen van vijandelijke posities in een bebouwde omgeving vergt vier keer zoveel munitie.” Bovendien hebben militairen 2,5 keer zoveel water en rantsoenen nodig door de harde omstandigheden.

Gevechten in stadswijken zijn „ongelooflijk zwaar”, benadrukt ook majoor b.d. John Spencer, specialist stedelijke oorlogsstudie bij de Madison Policy Forum-denktank in New York in de Financial Times. „Troepen moeten alles geven wat ze hebben.”

De verwachte verliezen onder de aanvallers zijn ongekend groot. „Stadsgevechten kosten in het algemeen vijf aanvallers op één verdediger”, stelt Spencer. In een aantal conflicten, zoals in Oekraïne met ongekend felle weerstand, kan de verhouding zelfs zomaar tien op één zijn.

Russische aanvallers zijn sterk in het nadeel ten opzichte van Oekraïense verdedigers. Lokale militairen kennen de omgeving, kunnen zich wekenlang voorbereiden en strategische posities innemen. Oekraïense militairen hebben hinderlagen gelegd, boobytraps geplaatst en versperringen opgericht. Burgers zijn bewapend met geweren en molotovcocktails.

Rioolbuis

De strijd op straatniveau eist een enorme psychische tol onder militairen. Gewapende confrontaties in het veld vinden tweedimensionaal plaats, in een stad driedimensionaal. „In stedelijk gebied is de vijand boven, voor, onder en achter je”, aldus majoor Geroux. De vijand kan dus overal opduiken.

Bij het stedelijk gevecht moet huizenblok voor huizenblok worden gezuiverd. De strijdende partijen komen elkaar tegen in gangen en steegjes, met soms man-tegen-mangevechten.

Militairen kunnen gebruik maken van metrobuizen en rioleringen om zich onzichtbaar te verplaatsen en verrassingsaanvallen uit te voeren. Kiev kent een metronetwerk van meer dan 60 kilometer. Het Arsenalnastation, 105,5 meter onder het maaiveld, is het diepst gelegen metrostation ter wereld. Dit ondergrondse netwerk biedt militairen een gerede kans aanvallen te overleven.

Niet getraind

Geavanceerde technologie kan helpen in de slag om een stad. Militairen zetten bijvoorbeeld infrarood-warmtecamera’s in, waarmee verdekt opgestelde vijandelijke troepen in gebouwen kunnen worden gedetecteerd. Of ze maken gebruik van camera’s die om een hoek kunnen kijken. Gerobotiseerde wapensystemen en drones kunnen bijdragen aan het beperken van het aantal slachtoffers.

De Russische strijdkrachten zijn niet of nauwelijks getraind voor gevechten in stedelijk gebied. De gemiddelde dienstplichtige Rus heeft tijdens zijn opleiding hooguit een paar lessen in straatgevechten gehad. Het Russische leger probeert dit soort gewapende strijd te voorkomen.

Het Kremlin maakt liever gebruik van omstreden wapentuig; thermobarische bommen bijvoorbeeld. Deze vacuümbommen zuigen na detonatie alle zuurstof in een straal van 300 meter weg. Of clustermunitie, waarbij in een omvangrijk gebied een grote hoeveelheid ontploffende kleine bommetjes uit één grote bom tevoorschijn komt.

Met de grond gelijk

Uit vrees voor straatgevechten neemt Rusland de toevlucht tot het op grote schaal verwoesten van steden. Moskou heeft daarbij een bedenkelijke reputatie. Russische troepen hebben in 1995 de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny grotendeels met de grond gelijk.

In een paar maanden tijd zouden meer dan 30.000 tot 50.000 burgers van de 270.000 inwoners tellende stad zijn omgekomen. De VN riepen Grozny na de tweede Tsjetsjeense oorlog uit tot ”de meest verwoeste stad op aarde.” Kharkiv en Marioepol lijken in aanmerking te komen dit predikaat over te nemen.

Het Syrische leger heeft eind 2016, met steun van de Russische luchtmacht, op dezelfde wijze huisgehouden. Volgens mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch zijn tijdens Russische luchtaanvallen en artilleriebeschietingen in de regio Aleppo tientallen scholen en ziekenhuizen verwoest, waarbij meerdere oorlogsmisdaden zijn begaan.