De Russische invasie van Oekraïne op 24 februari dit jaar betekent een historische bedreiging van een volk dat staat in de Orthodox-christelijke traditie. Wat de zaak voor Orthodoxe gelovigen nog erger maakt, is dat de hoogste leiding van de Russisch-Orthodoxe Kerk weigert te spreken over „invasie”. In plaats daarvan komt ze met vage verklaringen over de noodzaak van vrede met het oog op „gebeurtenissen” en „vijandelijkheden” in Oekraïne. Daarbij legt zij de nadruk op de broederband tussen de volkeren van Oekraïne en Rusland, die immers allebei onderdeel zijn van de zogenoemde „Heilige Rus”. De Russische kerkleiding legt de schuld van de vijandelijkheden bij het verdorven „Westen” en moedigt haar gemeenten zelfs aan gebeden op te zenden die de vijandige houding actief bevorderen.

Waar komt het toch vandaan dat velen in de hiërarchie van het Moskouse patriarchaat de oorlog van president Vladimir Poetin tegen Oekraïne steunen? Zij beroepen zich op een vorm van Orthodox, grensoverstijgend religieus fundamentalisme. Het is totalitair van aard en houdt geen rekening met de eigenheid van de Orthodoxe nationale kerken. Dit fundamentalisme wordt „Russkii mir” of „De Russische wereld” genoemd (…).

Ideologie

De afgelopen twintig jaar hebben president Vladimir Poetin en patriarch Kirill (Gundiaev) van het patriarchaat van Moskou in hun redevoeringen meer dan eens aangehaakt bij die ideologie van de „Russische wereld” (…). Hun uitleg van deze ideologie stelt dat er een transnationale Russische beschaving bestaat, die het „Heilige Rusland” of de „Heilige Rus” wordt genoemd. Daaronder vallen Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland (soms ook Moldavië en Kazachstan), evenals etnische Russen en Russischsprekende mensen over de hele wereld. Kern van die ideologie is dat deze „Russische wereld” een gemeenschappelijk politiek centrum heeft (Moskou), een gemeenschappelijk geestelijk centrum (Kiev als de „moeder van alles wat Rus is”), een gemeenschappelijke taal (het Russisch), een gemeenschappelijke kerk (de Russisch-Orthodoxe Kerk, het patriarchaat van Moskou) en een gemeenschappelijke patriarch (de patriarch van Moskou), die „in samenwerking met” een gemeenschappelijke president/nationaal leider (Poetin) deze „Russische wereld” bestuurt en ook een gemeenschappelijke, afgebakende spiritualiteit, moraal en cultuur handhaaft.

Tegenover deze „Russische wereld”, zo leert de doctrine, staat het corrupte Westen, geleid door de Verenigde Staten en West-Europese naties, die hebben gecapituleerd voor „liberalisme”, „globalisatie”, „haat tegen christenen”, „rechten voor homoseksuelen”, aangemoedigd door gay parades, en „militant secularisme”. Boven en tegenover het Westen en die Orthodoxen die zijn vervallen tot scheuring en dwalingen (zoals de oecumenische patriarch Bartholomeus [van Constantinopel, red.] en andere Orthodoxe kerken die hem steunen) staat het patriarchaat van Moskou. Dit patriarchaat en Poetin vormen de ware verdedigers van de Orthodoxe leer (…).

Sinds de intronisatie van patriarch Kirill in 2009 hebben de leidende figuren van het patriarchaat van Moskou, evenals de woordvoerders van de Russische staat, voortdurend deze ideologie benadrukt, en daarmee de theologische basis van de Orthodoxe eenheid aangetast. Het principe van etnische organisatie van de Kerk werd al in 1872 veroordeeld op het concilie van Constantinopel. De ideologie van een „Russische wereld”, die de landsgrenzen overstijgt (etnofyletisme), is een valse leer. Als we deze verkeerde principes erkennen, is de Orthodoxe Kerk niet langer de Kerk van het Evangelie van Jezus Christus, de apostelen, de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel, de oecumenische concilies en de kerkvaders. Dan wordt wezenlijke eenheid onmogelijk.

Daarom verwerpen wij de voze en niet te verdedigen ketterij van een „Russische wereld”, die de instemming van de Russisch-Orthodoxe Kerk heeft, en het daaruit voortvloeiende schandalige gedrag van de Russische regering door een oorlog tegen Oekraïne te ontketenen. Wij beschouwen die als uitgesproken onorthodox, onchristelijk en gericht tegen een mensheid die wordt opgeroepen om te worden „gerechtvaardigd…, verlicht… en afgewassen in de Naam van onze Heere Jezus Christus en door de Geest van God”, zoals ons doopformulier het uitdrukt (…).

Belijdenis

In het licht van de leer van een „Russische wereld”, die de Kerk verwoest en verdeelt, komen wij, geïnspireerd door het Evangelie van onze Heere Jezus Christus en de Heilige Traditie van Zijn levend lichaam, de Orthodoxe Kerk, tot onderstaande belijdenis:

1. „Mijn Koninkrijk is niet van deze wereld. Indien Mijn Koninkrijk van deze wereld was, zo zouden Mijn dienaars gestreden hebben, opdat Ik aan de Joden niet ware overgeleverd; maar nu is Mijn Koninkrijk niet van hier” (Johannes 18:36).

Wij belijden dat het door God bepaalde doel en de vervulling van de geschiedenis, haar ”telos”, is de komst van het Koninkrijk van onze Heere Jezus Christus. Dat is: een Koninkrijk van gerechtigheid, vrede en blijdschap in de Heilige Geest; een Koninkrijk waarvan de Heilige Schrift, zoals gezaghebbend uitgelegd door de kerkvaders, getuigenis aflegt. Dit is het Koninkrijk waarvan wij een voorsmaak ontvangen telkens wanneer wij betrokken zijn bij de heilige liturgie: „Gezegend is het Koninkrijk van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, nu en immer en tot in de eeuwen der eeuwen!” (Goddelijke Liturgie). Dit Koninkrijk is de enige grond en autoriteit voor Orthodoxe, ja voor álle christenen. Er bestaat geen andere openbaringsbron, noch basis voor gemeenschap, maatschappij, staat, wetgeving, persoonlijke identiteit en onderwijs voor de Orthodoxie als het Lichaam van de levende Christus, dan die welke is geopenbaard in, via en door onze Heere Jezus Christus en de Geest van God.

Wij veroordelen daarom als onorthodox en verwerpen iedere leer die probeert het Koninkrijk van God, zoals gezien door de profeten, uitgeroepen en voorgeleefd door Christus, onderwezen door de apostelen, als wijsheid ontvangen door de Kerk, als dogma vastgesteld door de kerkvaders en beleefd in iedere heilige liturgie – ja, wij verwerpen iedere leer die probeert dit Koninkrijk te vervangen door een koninkrijk van deze wereld, of dat nu is de „Heilige Rus”, het Heilig Byzantium, of ieder ander aards koninkrijk. Want dat betekent een zich toe-eigenen van Christus’ eigen bevoegdheid om het Koninkrijk over te geven aan God de Vader (1 Korinthe 15:24). Ook ontkent het Gods macht om alle tranen van alle ogen af te wissen (Openbaring 21:4). Wij verwerpen krachtig iedere theologie die ontkent dat christenen gasten en vreemdelingen in deze wereld zijn (Hebreeën 13:14), anders gezegd: die ontkent dat „ons burgerschap in de hemelen is, en dat het vandaar is dat wij een Zaligmaker verwachten, de Heere Jezus Christus” (Filippenzen 3:20 – en dat christenen „wonen in hun eigen landen, maar alleen als gasten. Ze dragen in alles bij als gewone burgers, maar zij verdragen alle lasten van het vreemdeling zijn. Elk vreemd land is hun vaderland, en elk land is hun vreemd” (Brief aan Diognetus, 5).

2. „Geeft dan de keizer wat des keizers is, en Gode wat Gods is” (Mattheüs 22:21).

Wij belijden dat, in afwachting van de uiteindelijke triomf van het Koninkrijk van God, onze Heere Jezus Christus onze enige en opperste Gezaghebber is. In deze tegenwoordige wereld bewerkstelligen aardse machthebbers vrede, zodat Gods kinderen „een stil en gerust leven kunnen leiden, in alle godzaligheid en eerbaarheid” (Goddelijke Liturgie). Desondanks is er geen natie, staat of menselijke ordening die een hoger gezag over ons heeft dan Jezus Christus, in Wiens Naam „zich zal buigen alle knie in de hemel, op de aarde en onder de aarde” (Filippenzen 2:10).

Wij veroordelen daarom als onorthodox en verwerpen iedere leer die het Koninkrijk van God, zoals dat uitdrukking krijgt in de ene heilige Kerk van God, ondergeschikt wil maken aan enig werelds koninkrijk en daarbij zijn toevlucht neemt tot andere kerkelijke of wereldlijke gezaghebbers die ons kunnen rechtvaardigen en verlossen. Wij verwerpen met kracht iedere regeringsvorm die de Staat vergoddelijkt (theocratie) en de Kerk inlijft, en daarbij de Kerk haar vrijheid ontneemt om zich profetisch uit te spreken tegen iedere vorm van onrecht. Wij veroordelen ook allen die het ceasaropapisme belijden, waarbij zij hun gehoorzaamheid aan het enige gezag van de gekruisigde en opgestane Heere inruilen voor gehoorzaamheid aan een gezaghebber die claimt door God gezalfd te zijn, of die nu de titel ”alleenheerser”, ”keizer”, ”tsaar” of ”president” draagt.

3. „Daarin is noch Jood noch Griek, daarin is noch dienstbare noch vrije, daarin is geen man en vrouw. Want gij allen zijt één in Christus Jezus” (Galaten 3:28).

Wij belijden dat het indelen van de mensheid in groepen bepaald door ras, godsdienst, taal, etniciteit of een ander secundair kenmerk van het menselijk bestaan, eigen is aan deze onvolmaakte en zondige wereld. In de patristische traditie worden zij genoemd: „vleselijke onderscheidingen” (St. Gregorius van Nazianze, Oration 7, 23). Dat een bepaalde groep zich aanmatigt boven andere groepen te staan, is een kenmerkend kwaad van zulke onderscheidingen. Het is in flagrante tegenspraak met het Evangelie. Dat verkondigt immers dat allen één en gelijk zijn in Christus, dat allen aan Hem verantwoording moeten afleggen voor hun daden, en dat allen de toegang hebben tot Zijn liefde en vergeving, niet als leden van een bepaalde sociale of etnische groep, maar als mensen die allen op dezelfde manier geschapen en geboren zijn, naar het beeld en de gelijkenis van God (Genesis 1:26).

Wij veroordelen daarom als onorthodox en verwerpen iedere leer die Goddelijk bestaan of gezag, een bijzondere heiligheid of zuiverheid toeschrijft aan één plaatselijke, nationale of etnische identiteit; of die één bepaalde cultuur beschouwt als uitzonderlijk of door God ingesteld, of die nu Grieks, Russisch, Oekraïens of anders heet.

4. „Gij hebt gehoord dat er gezegd is: Gij zult uw naaste liefhebben en uw vijand zult gij haten. Maar Ik zeg u: Hebt uw vijanden lief – bidt voor degenen die u vervolgen; opdat gij moogt kinderen zijn uws Vaders, Die in de hemelen is” (Mattheüs 5:43-45).

In gehoorzaamheid aan het gebod van onze Heere belijden wij, met St. Silvanus de Athoniet: „De genade van God woont niet in de mens die zijn vijanden niet liefheeft”, en dat wij geen vrede zullen kennen zolang wij onze vijanden niet liefhebben. Oorlog voeren is dus de uiterste verzaking van Christus’ wet van de liefde.

Wij veroordelen daarom als onorthodox en verwerpen iedere leer die aanzet tot verdeeldheid, wantrouwen, haat en geweld onder volkeren, in religies, belijdenissen, naties of staten. Ook veroordelen wij als onorthodox en verwerpen iedere leer die demoniseert of aanzet tot demonisering van hen die door staat of maatschappij worden beschouwd als „anderen”, daaronder ook begrepen vreemdelingen, politieke en religieuze dissidenten en andere gestigmatiseerde sociale minderheden. Wij verwerpen iedere manicheïstische en gnostische onderscheiding die een heilige Oosters-Orthodoxe cultuur en haar Orthodoxe volkeren wil verheffen boven een verworden en immoreel „Westen”. In het bijzonder is het goddeloos om andere naties te veroordelen door speciale liturgische beden van de Kerk, waarbij de leden van de Orthodoxe Kerk en hun culturen worden verheven als geestelijk heilig, in tegenstelling tot de vleselijke, seculiere „kettersen”.

5. „Gaat heen en leert wat het is: Ik wil barmhartigheid, en niet offerande; want Ik ben niet gekomen om te roepen rechtvaardigen, maar zondaars” (Mattheüs 9:13; zie ook Hosea 6:6 en Jesaja 1:11-17).

Wij belijden dat Christus ons als individuen en als gemeenschap oproept tot barmhartigheid aan de armen, hongerigen, daklozen, vluchtelingen, migranten, zieken en lijdenden – en tot het recht doen aan vervolgden, beproefden en hulpbehoevenden. Als wij ons doof houden voor het geroep van onze naaste, als wij die daarentegen verwonden en beroven en maken dat onze gewonde naaste sterft langs de weg (gelijkenis van de barmhartige Samaritaan, Lukas 10:25-37), dan is de liefde van Christus niet in ons en zijn we niet op weg naar het Koninkrijk van God. Integendeel, dan hebben wij ons tot vijanden van Christus en van Zijn Kerk gemaakt. Wij worden niet alleen opgeroepen om te bidden voor die vrede, maar ook om actief en profetisch op te staan tegen onrecht en dat te veroordelen, de vrede te zoeken, al zou ons dat ons leven kosten: „Zalig zijn de vreedzamen; want zij zullen Gods kinderen genaamd worden” (Mattheüs 5:9). Deelnemen aan de liturgie en gebeden terwijl wij weigeren in de praktijk daarnaar te handelen, veroordeelt ons, omdat het dwars staat op wat in Christus wordt aangeboden (Mattheüs 5:22-26 en 1 Korinthe 11:27-32).

Wij veroordelen daarom als onorthodox en verwerpen iedere vorm van geestelijk ‘stilzwijgen’ onder gelovigen en geestelijken binnen de Kerk, van de hoogste patriarch tot de eenvoudigste leek. Wij berispen hen die om vrede bidden maar tegelijkertijd weigeren actief de vrede te bevorderen, hetzij uit angst of uit gebrek aan geloof.

6. „Indien gijlieden in Mijn woord blijft, zo zijt gij waarlijk Mijn discipelen; en zult de waarheid verstaan, en de waarheid zal u vrijmaken” (Johannes 8:31-32).

Wij belijden dat Jezus Zijn volgelingen oproept niet alleen de waarheid te kennen, maar die ook te spreken: „Laat zijn uw woord ja, ja; neen, neen; wat boven deze is, dat is uit de boze” (Mattheüs 5:37). Een totalitaire invasie van een buurland door de op één na grootste militaire macht van de wereld is niet zomaar een „speciale militaire operatie”, „gebeurtenissen” of een „conflict”, of wat voor verzachtende term men ook kiest om de werkelijkheid van de situatie te ontkennen. Integendeel, het is in werkelijkheid een complete militaire invasie. Een invasie die inmiddels heeft geleid tot talloze burger- en militaire doden, een gewelddadige inbreuk op het leven van meer dan 44 miljoen mensen en het op de vlucht jagen van meer dan 2 miljoen mensen (stand per 13 maart 2022). Deze waarheid, hoe pijnlijk ook, moet verteld worden.

Wij veroordelen daarom als onorthodox en verwerpen iedere oproep of daden die weigeren de waarheid te benoemen, of zelfs actief meewerken aan ontkenning van het kwaad dat, tegen het Evangelie van Christus, wordt bedreven in Oekraïne. Wij verwerpen nadrukkelijk al het gepraat over „broedermoord” en „herhaling van de zonde van Kaïn, die zijn eigen broer uit afgunst doodde”, als dat niet gepaard gaat met duidelijke erkenning van de moordzuchtige opzet en schuld van de ene partij boven de andere (Openbaring 3:15-16).

Wij verklaren dat de waarheden die wij hierboven hebben beleden en onze veroordeling en afwijzing van fouten en misdragingen die wij als onorthodox beschouwen, gegrond zijn op het Evangelie van Jezus Christus en de heilige traditie van het Orthodox-christelijk geloof. Allen die het eens zijn met deze verklaring, roepen wij op volgens deze theologische principes te handelen bij de besluitvorming in hun kerkpolitiek. Wij smeken allen op wie deze verklaring betrekking heeft, terug te keren tot „de eenheid des Geestes door de band des vredes” (Efeze 4:3).