Natuurlijk moet kabinet terug naar tekentafel
Belangrijk, zo’n regeerakkoord? Ja en nee. Ja, omdat in dat boekwerkje van zo’n vijftig pagina’s alle plannen van het kabinet voor de komende drie of vier jaar zijn vastgelegd. Niet voor niets doen belangenorganisaties en politieke partijen voor en tijdens het schrijven van zo’n akkoord hun stinkende best zoveel mogelijk van hún plannen in dat document te fietsen. Lukt dat niet, dan zijn ze te laat. En worden hun voorstellen door de coalitie later weggewuifd met: „Kan niet, hebben we geen geld voor, is niet opgenomen in het regeerakkoord.”
Tegelijk kan het antwoord met evenveel recht ”nee” luiden. Begin 1991 kwam Lubbers III met de zogeheten Tussenbalans, een document dat drastische bezuinigingen bevatte die niet in het regeerakkoord stonden. Berucht is ook het Catshuisberaad van Rutte I, na de financiële crisis, dat eveneens mikte op forse wijzigingen van de coalitieafspraken. Kort en goed: in onze dynamische wereld zijn schriftelijke overeenkomsten vaak al achterhaald voordat de inkt ervan droog is.
Zelden zagen we dat scherper dan nu. In een paar weken tijd maakte de Oekraïnecrisis alles anders. Werd Defensie jarenlang door de politiek afgeknepen, opeens zijn haast alle partijen, van links tot rechts, voor verhoging van het budget. Weten we al vele jaren dat we moeten vergroenen en van het (gedeeltelijk Russische) gas af moeten, die noodzaak krijgt nu een geheel nieuwe dimensie. De koopkrachtplaatjes van de laatste Miljoenennota? Ze kunnen de prullenbak in. En als het kabinet de stijgende energielasten enigszins wil compenseren én duizenden Oekraïense vluchtelingen wil opvangen, is duidelijk dat we de broekriem moeten aanhalen. En dat de coalitie fluks moet bezien of de miljardenuitgaven van het regeerakkoord wellicht toch anders verdeeld moeten worden.
„We moeten terug naar de tekentafel”, zei CDA-leider Hoekstra vorige week. En gelijk had hij. D66’er Kaag mocht dan, wakend over haar klimaatambities, poneren dat het regeerakkoord niet opengebroken mag worden; daarover discussiëren is slechts woordenspel. Dit staat vast: bij een crisis van deze omvang moeten alle uitgaven opnieuw tegen het licht worden gehouden. Of je dat als politicus nu leuk vindt of niet.
Zo drukt de Oekraïnecrisis ons allen met de neus op het feit dat in deze wereld alles relatief is. Gemeenteraadsverkiezingen? Best belangrijk, hoor, maar in het licht van het gevaar van een wereldoorlog maak je je er toch minder druk om.
Diezelfde crisis kleurt ook het recente verleden nader in. Een jaar lang deed de landelijke politiek erover om een nieuw kabinet te vormen en een akkoord te schrijven dat nu al zwaar verouderd is. Wie zou zich over al het gehakketak, dat vooral ging over wie niet met wie wilde regeren, met terugwerkende kracht niet nóg meer schamen?
Maar bedremmeld terugblikken helpt niemand verder. Beter is het de kluwen van budgettaire problemen waarmee Nederland nu geconfronteerd wordt, eensgezind aan te pakken. Dat zal nog moeite genoeg kosten. Want was een belangrijke verklaring voor het feit dat VVD, CDA, D66 en ChristenUnie het vorig jaar ten langen leste eens werden, niet dat er veel geld beschikbaar was, zodat niemand grote offers hoefde te brengen? De grote vraag is nu hoe lang de eensgezindheid van Rutte IV stand houdt als er steeds meer druk op de ketel komt en er alsnog fors gesneden moet gaan worden.
