In het vroege voorjaar van 2014 kwam ik voor het eerst in Charkiv. In de stad was op dat moment een strijd gaande tussen pro-Russen en pro-Oekraïners. Maar terwijl in Donetsk en Loehansk door Rusland gesteunde gewapende milities de macht grepen, bleef Charkiv Oekraïens. En dat terwijl de stad op slechts 30 kilometer van de Russische grens ligt.
In de maanden die volgden werd Charkiv overspoeld met vluchtelingen uit het oorlogsgebied in de Donbas. Daar vecht het Oekraïense leger sindsdien tegen de pro-Russische milities. En hoewel de meeste inwoners er Russisch spreken, de markt op Rusland was georiënteerd, de fabrieken voor Russische klanten produceerden, en IT-bedrijven Russische websites maakten, koos de stad een andere weg.
De burgerbeweging die zich actief inzette voor vluchtelingen, ging zich ook inzetten voor het Oekraïense leger: ze brachten geld bijeen om uniformen, geweren en drones te kopen. Russisch-sprekende Oekraïense patriotten gingen te wapen tegen de pro-Russen. Sinds de oorlog in de Donbas begon, staat Rusland voor de meeste inwoners van Charkiv gelijk aan rampspoed.
Het patriottisme uitte zich ook in andere zaken. Dezelfde groep actieve burgers ging zich ook bezighouden met hervormingen van staatsinstellingen. Zo werd het systeem van de gezondheidszorg omgegooid. Toen de coronapandemie uitbrak, zorgden burgers voor voldoende beademingsapparatuur voor elkaar. Dat was ongekend in een voormalige Sovjetstad, waar de staat altijd voor zulke dingen zorgde. Althans, tot de Sovjet-Unie ophield te bestaan.
Ook economisch maakte de stad een ommezwaai. Fabrieken gingen –noodgedwongen– zaken doen met China, Brazilië, Europa en Amerika. De IT-bedrijven vonden beter betalende klanten in Europa en overzee. De noodlijdende tankfabriek in de stad werd gerenoveerd en produceert nu tanks voor het leger.
Aan de locatie van Charkiv wijzigde niks. De mentaliteit veranderde wel. Ooit was Charkiv een trotse Sovjet-stad, in de jaren twintig van de vorige eeuw zelfs de hoofdstad van Sovjet-Oekraïne. Het was de tijd dat Vladimir Lenin zijn Nieuwe Economische Politiek (NEP) voerde – een vrijere versie van het communisme, voordat Stalin de macht greep en de regio rond de stad in hongersnood onderdompelde. De afgelopen jaren verdwenen de beelden van Stalinisten uit het straatbeeld. Ook de reusachtige Lenin op het centrale plein ging in 2015 omver.
In de jaren dat ik er kwam werden de parken opgeknapt, openden nieuwe cafés en restaurants de deuren en werd de dierentuin vernieuwd. Op 23 februari, de dag voordat de invasie kwam, bezocht ik de Charkiv Zoo voor het eerst. De zon scheen, een hoopvolle toekomst gloorde.
Het bleek de laatste vredige dag.
Nu, terwijl ik dit schrijf, wordt Charkiv door de Russen in de as gelegd.
