Na vijf jaar bouwen en een klein halfjaar testen, is het grote moment daar. Woensdag opent koning Willem-Alexander de nieuwe Zeesluis IJmuiden. De zeesluis vervangt de bijna honderd jaar oude Noordersluis uit 1929, die jarenlang de grootste schutsluis van Europa was. Een schutsluis verplaatst schepen tussen twee verschillende waterniveaus; dat proces heet schutten.

„De Noordersluis is bijna aan het einde van zijn levensduur. Het aantal storingen neemt toe en het onderhoud wordt steeds duurder”, laat Jordy Husslage weten in het gloednieuwe Sluis Operatie Centrum. Hij is hoofd operatie bij de haven van Amsterdam. „En dan sta je voor de keuze: renovatie of iets nieuws bouwen met het oog op de toekomst.” Het werd nieuwbouw.

De Zeesluis IJmuiden is behoorlijk snel gebouwd, maar kampte ook met tegenslagen. Aanvankelijk lag de datum van ingebruikname ergens in 2019. Die werd door ontwerpfouten met 27 maanden vertraagd. Door kostenoverschrijdingen gingen de bouwers BAM en VolkerWessels samen voor 210 miljoen euro het schip in. Onlangs dienden ze een claim in bij Rijkswaterstaat, die het ontwerp steeds zou hebben bijgesteld: dat zou het consortium op kosten hebben gejaagd, meldde vakblad Cobouw vrijdag.

Om de snelheid er toch in te houden, heeft aannemer VolkerWessels verschillende bouwtechnieken gecombineerd, laat projectleider Jaap Blokland weten op de website van Rijkswaterstaat. „We hebben bestaande technieken inventief gebruikt om slim, snel en met minder hinder onze bouwwerkzaamheden uit te kunnen voeren.”

Groots

De Zeesluis IJmuiden is bij de indienststelling de grootste schutsluis ter wereld. De Amsterdammers zijn er wát groots mee dat hij een fractie groter is dan de Kieldrechtsluis in de Antwerpse haven.

De steeds groter wordende zeeschepen hoeven niet meer te wachten op vloed om het havengebied binnen te varen of dat te verlaten. De 500 meter lange sluis heeft een breedte van 70 meter, en laat een diepgang van 18 meter toe. Daarmee is de Amsterdamse havenregio 24 uur per dag, zeven dagen per week bereikbaar, onafhankelijk van het getij.

Zelfs de grootste schepen voor droge lading kunnen via de Zeesluis IJmuiden direct het Noordzeekanaal op, verwacht Husslage. „Dat levert minder vertraging op. Voorheen moesten ze eerst een deel van hun lading overslaan op binnenvaartschepen. De Noordersluis laat immers maar een diepgang van 13,10 meter toe voor de breedste schepen. We rekenen erop dat we ook meer grote containerschepen kunnen verwelkomen.”

Zelfs de grootste containerschepen ter wereld, zoals de Ever Given, zouden moeten passen, stelt Pieter Zoon, woordvoerder van Rijkswaterstaat, desgevraagd. „Dat is een grote verbetering ten opzichte van de huidige Noordersluis.”

Husslage wijst erop dat de Zeesluis ook mogelijkheden heeft om meer schepen tegelijk te schutten. „Dat komt de snelheid ten goede. Momenteel is 91,7 procent van de schepen op tijd; vanaf 2025 moet dat minstens 95 procent zijn.”

Chinees

Intussen verwerkt de Noordersluis het ene binnenkomende schip na het andere. Een coaster kiest via de Middensluis het ruime sop, richting Delfzijl. Enorme Chinese zeereuzen lossen aan de kade voor het sluizencomplex steenkool voor de hoogovens van Tata Steel.

De scheepsverkeersleiders hebben vanuit het Sluis Operatie Centrum –SOC genoemd– vrij uitzicht op de Zeesluis IJmuiden. In de ruimte hangen de beeldschermen al klaar. Die laten alle hoeken en gaten van de nu nog lege sluis zien. „Het liefst hebben onze mensen direct zicht op de schepen die ze moeten schutten. Voor een laatste check. En dat is hiervandaan heel goed mogelijk”, wijst Husslage door de brede ramen.

Met een druk op de knop openen of sluiten de sluiswachters de 72 meter lange, 24 meter hoge en 11 meter brede sluisdeuren. De deuren, elk 3000 ton zwaar, rollen in ongeveer 5 minuten zijwaarts open of dicht in betonnen deurkassen die ongeveer 150.000 ton zwaar zijn. Er zijn er drie gemaakt in Zuid-Korea: twee operationele deuren en een reservedeur.

De Zeesluis IJmuiden is dan wel 18 meter diep, maar de schepen mogen niet dieper in het zoute water steken dan 13,75 meter (45 voet). In het zoete Noordzeekanaal is hun diepgang dan 14,05 meter, terwijl het kanaal 15,5 meter diep is. Dieper kan het kanaal niet worden, vanwege de tunnels die eronder zijn aangelegd. Vooral de buizen van de Velsertunnels vormen een drempel op de bodem van het kanaal.

Maritiem onderzoeksbureau Marin heeft becijferd dat er bij 200 grote schepen per jaar onveilige situ­aties kunnen ontstaan in het kanaal, met name voor de tunnels eronder. Hoe sneller een schip door het kanaal vaart, hoe dieper het komt te liggen, legde hoogleraar scheepsbouw Hans Hopman van TU Delft onlangs uit in Het Parool. De kiel zou de bodem van het kanaal kunnen raken. „Dat wil je in een kanaal al niet hebben, laat staan boven een tunnel.”

Om de veiligheid van de tunnels te garanderen, heeft het Centraal Nautisch Beheer twee tijdelijke maatregelen ingesteld ter hoogte van de Velsertunnel en de Velserspoortunnel, die de diepgang beperken. „De eerste is een maximumsnelheid, de tweede een uitgebreidere plicht om gebruik te maken van sleepboten. Deze maatregelen gelden voor 2,5 procent van de schepen op het Noordzeekanaal. Elk jaar gaat het om circa 200 schepen”, legt Zoon uit.

Husslage: „We moeten zorgen voor een minimale speling van 45 centimeter tussen de kiel en de bovenkant van de tunnel. Bij de maximale vaarsnelheid van 12 kilometer per uur is die gegarandeerd.”

Spannend

Het eerste grote zeeschip is vier weken geleden aangemeld om donderdag als eerste door de Zeesluis IJmuiden te worden geschut. „Dat was nog even spannend”, bekent het hoofd operaties. „We wisten toen nog niet of we de openingsdatum zouden halen.” Deze zomer zullen ook de eerste grote cruiseschepen sinds maart 2020 Amsterdam weer gaan aandoen.

De nieuwe sluis moet net als zijn voorganger honderd jaar meegaan. Om voorbereid te zijn op de toekomstige zeespiegelstijging heeft de zeesluis aan de zeezijde een waterkerende hoogte van 8,85 meter boven NAP, legt Pieter Zoon uit. „Daarmee houden we rekening met de verwachte waterstand in de komende eeuw.”

Wat er straks met de Noordersluis gaat gebeuren, weet Husslage nog niet. „Als die zijn functie als sluis verliest, blijft hij toch intact als waterkering en landverbinding. Er loopt een onderzoek of het financieel haalbaar om de Noordersluis op te knappen en die vervolgens ook weer in gebruik te nemen.”