Op Kerstavond dooft een deel van de rode verlichting op het dak van Hotel Bethlehem. „Ieder jaar weer een prachtig gezicht”, zegt hotelmanager Bruce A. Haines. „Het woord ”Hotel” gaat dan uit, zodat alleen de rode letters ”Bethlehem” overblijven. En die zijn tot ver in de omtrek zichtbaar. Ik kan daar ontroerd van raken.”

Op de plek waar het hotel –door lezers van het dagblad USA Today dit jaar uitgeroepen tot het beste historische hotel van de Verenigde Staten– nu staat, verrees in het voorjaar van 1741 het eerste huis van Bethlehem. Mens en dier leefden onder hetzelfde dak. De bouwers waren Moravische broeders, ook wel bekend als hernhutters, onder leiding van de Duitse graaf Nikolaus Ludwig von Zinzendorf.

Ze kwamen uit wat nu Tsjechië is, streken neer op de oevers van de beek Monocacy en deden meer dan landerijen bewerken: werkplaatsen, scholen en woonvoorzieningen schoten als paddenstoelen uit de grond. Op kerstavond 1741, 280 jaar geleden dus, ging Von Zinzendorf zijn groep voor in de hymne ”Not Jerusalem, Lowly Bethlehem”, daarmee hun ontluikende dorp de naam Bethlehem gevend.

Staal

Dat er meer Bethlehems in de wereld zijn, weten ze hier best. „Wij zijn uiteraard het mooiste”, glimlacht Haines. Het stadje, in het oosten van de staat Pennsylvania, telt nu ongeveer 75.000 inwoners. In de vorige eeuw speelde de stad een belangrijke rol in de staalindustrie. Maar van het eens oppermachtige Bethlehem Steel –dat staal produceerde voor tal van Amerikaanse bezienswaardigheden, zoals de Golden Gate Bridge, de Hooverdam en het Empire State Building– zijn alleen nog verroeste staketsels over. In de verlaten fabriekshallen zitten onder meer een casino en een museum over de industriële historie.

De Verenigde Staten tellen zeven Bethlehems, in de staten Connecticut, Georgia, New Hampshire, New York, North Carolina, Pennsylvania en West Virginia. Ook België kent een Bethlehem, in Vlaanderen. In Zuid-Afrika werd de stad Bethlehem in 1864 gesticht door gelovige Voortrekkers. De rivier door de stad werd Jordaan genoemd. In Wales, in het Verenigd Koninkrijk, ligt ook een dorp met de naam Bethlehem. En dan natuurlijk Nederland. De meeste beroemde plek van de Elfstedentocht is Bartlehiem in Friesland. Het gehucht dankt zijn naam aan een klooster dat er ooit heeft gestaan met de naam Bethlehem, later verbasterd tot Bartlehiem.

Koek

De historische kern van Bethlehem in Pennsylvania is prachtig geconserveerd en ademt geschiedenis. Middelpunt is het vroegere Gemeinhaus, inclusief inpandige Saal, een ruimte voor de Moravians om godsdienstoefeningen te houden. Deze Saal zit op de eerste verdieping van het gemeenschapshuis. „Mannen en vrouwen zaten apart op de houten banken”, vertelt Charlene Donchez Mowers, president van de historische vereniging van Bethlehem. „Met Kerst kregen de kinderen warme chocolademelk en een koek. Dat was feest.”

In 1751 werd een nieuwe kapel gebouwd. Ruim vijftig jaar later, in 1806, verrees een volgende kerk met 1500 zitplaatsen. „Gebouwd op de groei”, zegt Donchez Mowers. „De bevolking van Bethlehem tikte de 600 nog niet aan. Maar de hernhutters vertrouwden erop dat God hun gemeente sterk zou laten groeien. En zo geschiedde. Ze waren er niet zozeer op uit om anderen hernhutter te laten worden, meer om ze het christelijk geloof te laten belijden.”

Donchez Mowers kent haar klassieken. „Voordat hij de oceaan overstak was Von Zinzendorf ook in uw land actief.” Hij kwam in 1736 naar Nederland. Nadat enkele doopsgezinden zich bij hem hadden aangesloten, vestigden de hernhutters zich in 1745 in de tuinen van Slot Zeist. In Nederland werd de broedergemeente vooral bekend door zendingswerk in Suriname. Bijna de helft van de Creolen in Suriname is lid van de Evangelische Broedergemeente.