Beleggers in cryptomunt Dogecoin zitten op het puntje van hun stoel als Elon Reeve Musk (Pretoria, 28 juni 1971) in mei dit jaar aanschuift bij tv-programma Saturday Night Live. In de voorafgaande weken gaf de Amerikaanse ondernemer, bekend van automerk Tesla en ruimtevaartbedrijf SpaceX, met een paar cryptische tweets de koers van het muntje een flinke impuls. Als hij in een van de populairste talkshows van Amerika ook over Dogecoin begint, kan dat speculanten een vermogen opleveren. Institutionele beleggers en particulieren steken in aanloop naar de uitzending dan ook miljarden in ”Doge”.

Maar eenmaal op tv zegt Musk niets wat de koers opdrijft. Integendeel, nog tijdens de uitzending zet deze een scherpe daling in. Beleggers zien hun vermogen in rook opgaan. Relativerende woorden van de ondernemer na afloop van het tv-programma kunnen het tij niet keren.

Het is typisch muskiaans. Regelmatig weet de Teslatopman met een paar woorden hele volksstammen het hoofd op hol te brengen. Hij slaagt er echter even zo vaak niet in om die woorden waar te maken. Maandag riep Time Magazine hem uit tot Person of the Year – een titel die het tijdschrift jaarlijks toekent aan de persoon met de meeste invloed in het afgelopen jaar.

„Musk is our avatar of infinite possibility”, jubelde Time Magazine – de uitvinder kwalificerend als de belichaming van oneindige mogelijkheden. Onterecht is die titel niet, eenzijdig wel. Want bij de beoordeling van Musks heldendaden worden de langetermijngevolgen van zijn ambities snel uit het oog verloren. Dat past, ironisch genoeg, slecht bij een ondernemer met een blik tot voorbij de horizon.

Invloedrijk

Elon Musk is invloedrijk. Met één opmerking kan hij dingen maken en breken. De hype rond Dogecoin dit voorjaar is er slechts één voorbeeld van.

Tastbaarder én grootser zijn echter de glimmende Teslamodellen waarmee Musk de wereld veroverde, de ”hyperloops” waarmee hij het ondergrondse naar zijn hand wil zetten en de enorme zilverkleurige raketten waarmee hij ook in de ruimte heer en meester wil zijn.

Niets is Musk te gek. Met een strak omlijnde visie, ”can do”-mentaliteit én schier onuitputtelijk financieel vermogen stort hij zich op projecten die voor anderen te groot, te vaag of te ingewikkeld zijn. In het universum van Elon Musk bestaat alleen de wet van de maakbaarheid.

Een man die bereid is om miljarden te steken in projecten waarvan de uitkomst hoogst twijfelachtig is, is gek of geniaal – al liggen die twee polen in de praktijk niet ver uit elkaar.

Rode draad

Onconventioneel als Musk is, bedacht hij vele oplossingen die mensenlevens kunnen verbeteren en oplossingen vormen voor praktische problemen die geen ander tot nu toe wist op te lossen. Duurzaamheid vormt daarbij een rode draad.

Neem de hyperloop. In de toekomstvisie van Musk reizen we straks via een onderaards buizenstelsel op snelheden van ruim 1000 kilometer per uur van de ene naar de andere locatie – als in een soort ondergrondse buizenpost. De Amerikaanse visionair oogstte vooral hoongelach toen hij het idee in 2012 presenteerde, maar bijna tien jaar later lijkt het nog slechts een kwestie van tijd tot de eerste ”pods” mensen van A naar B vervoeren. Op diverse plekken wordt de techniek boven de grond getest, en er zijn plannen om binnen enkele jaren de eerste ondergrondse verbindingen te openen. Daarmee moeten lange reistijden en wurgende verkeersopstoppingen voorgoed verleden tijd zijn.

Ook boven de grond mengde Musk zich in mobiliteitsvraagstukken. De uitvinder en ondernemer maakte vooral naam met Tesla, het levensvatbare elektrische alternatief voor auto’s met een traditionele verbrandingsmotor. Zonder de wilskracht en investeringen van Musk was Tesla er waarschijnlijk nooit gekomen – ook al wankelde het bedrijf regelmatig op de rand van de afgrond omdat het, geheel in de geest van zijn financier, afspraken niet kon nakomen en beloften niet kon waarmaken.

Dankzij Musks visie en miljoenen ontwikkelde de autofabrikant zich tot de aanjager van elektrische innovatie in de auto-industrie, die er zelf maar niet in slaagde om duurzame mobiliteit van de grond te krijgen.

En dan is er nog SpaceX. Het ruimtevaartbedrijf, dat in september dit jaar zijn eerste ruimtetoeristen lanceerde, werd vooral bekend door de vele pogingen om raket­onderdelen te hergebruiken – en door de ruim 42.000 kleine Starlink-satellieten die Musk sinds eind 2019 in een baan om de aarde brengt om burgers over de hele wereld internettoegang te bieden.

Maar the sky is the limit voor Musk. De man die de Amerikaanse ruimtevaart nieuw elan gaf, heeft vooral zijn zinnen gezet op Mars. Dáár ligt voor hem de toekomst van de mensheid. Musk noemt Mars ”de moderne ark van Noach”, die beschermt tegen de vloedgolven van klimaatverandering en andere rampen.

Brein

Dichter bij huis financiert hij onderzoek dat het menselijk lichaam naar „een hoger plan” moet tillen. Sinds 2016 werkt Musks bedrijf Neuralink aan een chip die in het menselijk brein kan worden geplaatst en de grens tussen mens en techniek moet uitwissen. Musk droomt openlijk over mogelijkheden om in de toekomst de persoonlijkheid van een mens te uploaden naar een computer, zodat die na diens dood kan worden overgezet op een robot of ander mens. Naar verwachting wordt in 2022 de eerste chip geïmplanteerd.

”Musketiers”, aanhangers van de even visionaire als onconventionele uitvinder, dragen hun idool op handen. Met duurzaamheid als uitgangspunt en langetermijnvisie als leidraad lijkt hij de wereld te kunnen redden.

Toch is Musk geen Midas – de mythische koning die alles wat hij aanraakte in goud veranderde. Meer dan eens liepen projecten op de klippen of wist hij slechts met hulp van anderen onheil af te wenden.

Investeerders in de eerste Teslamodellen moesten jaren wachten tot hun auto van de band rolde, omdat de productielijn gebukt ging onder kinderziekten. Meer dan eens zag Musk bovendien zijn ruimtedroom uiteenspatten in een wolk van waterstof en vuur.

En tijdens de presentatie van zijn „onverwoestbare” CyberTruck in 2019 („handiger dan een vrachtwagen, maar beter dan een sportauto”) liep zijn imago een deukje op toen hij de „kogelwerende ruiten” met een hamer kapot sloeg.

Het laat de ondernemer ogenschijnlijk koud, al sliep hij in de begindagen van Tesla nauwelijks omdat hij continu bezig was om eigenhandig zijn productielijnen te programmeren.

Wat Musk helpt, is dat geld voor hem een middel is – en geen doel. Nog deze zomer ruilde Musk –steevast gekleed in zwarte spijkerbroek met daarop een zwart leren jasje– zijn huis in voor een tiny house op het terrein van zijn ruimtevaartbedrijf in Texas. Voor ongeveer 250 dollar per maand huurt hij het opvouwbare onderkomen van 6 bij 6 meter, waarin hij zijn dagen en nachten na meerdere echtscheidingen alleen doorbrengt.

Winstcijfers en een hoge levensstandaard laten hem koud: Musk doet de dingen die hij doet omdat ze „opwindend” zijn.

Ongeleid projectiel

Juist dat maakt van de man die raket na raket de ruimte in stuurt een ongeleid projectiel. Hij lijkt zich weinig bewust te zijn van de invloed die hij heeft op zijn honderdduizenden adepten. Met een tweetje van een paar woorden laat hij aandelenkoersen stijgen en dalen en brengt hij beleggers en beurswaakhonden in rep en roer. Nadat hij in augustus 2018 twitterde alle aandelen in het autobedrijf te willen overnemen voor een prijs ruim boven de dagkoers, oordeelde een rechter dat hij niet langer bestuursvoorzitter van Tesla mocht zijn.

Vorige maand nog vroeg hij zijn volgers op het sociale medium om advies over de verkoop van aandelen in Tesla. Het aandeel Tesla daalde vervolgens met bijna 20 procent, wat leidde tot een nieuwe controverse. Maar ophef of niet, deze week maakte Musk –tot euforie van zijn adepten en angst van beleggers– bekend opnieuw een deel van zijn aandelen te verkopen. Het laat maar zien dat over de Persoon van het jaar 2021 het laatste woord nog niet is gezegd.