De zondag na Black Friday werd de zondagsrust van verschillende RD-lezers ruw verstoord door ongewenste pakketbezorging. Black Friday genereerde zo’n grote stroom van bestellingen dat bezorgers uitweken naar de zondag. RD-lezers ervoeren dit niet alleen als een inbreuk op de zondagsheiliging, maar realiseerden zich ook dat zij door hun bestelling ongewild medeverantwoordelijk werden voor niet-noodzakelijke zondagsarbeid (RD 4-12). Deze ervaring is een trigger voor een bredere vraag, namelijk: hoe wenselijk is het dat wij steeds meer online winkelen en thuis laten bezorgen?

Natuurlijk heeft online shoppen belangrijke voordelen. Met het kolossale onlineaanbod van allerlei goederen is het veel makkelijker geworden om een geschikt product te vinden. Dat scheelt veel zoektijd en reistijd naar de winkel. Specialisatie maakt ook kostenreductie mogelijk vanwege schaalvoordelen. Adam Smith, de vader van de economen, stelde al in zijn beroemde ”Wealth of Nations” dat arbeidsverdeling (oftewel specialisatie) een grote bron van welvaart is, omdat ze de productiviteit verhoogt. Hierdoor dalen de kosten van het maken van een product sterk. De combinatie van onlineaanbod met pakketbezorging bevordert een dergelijke specialisatie.

Concurrentie

Daaruit vloeit een tweede voordeel van online winkelen voort: dat een product vaak ook goedkoper is dan in de lokale winkel. Dit is niet alleen het gevolg van de schaalvoordelen, maar ook van toenemende concurrentie tussen aanbieders. Door online winkelen kunnen consumenten de prijzen makkelijker vergelijken en vervolgens kiezen voor de aanbieder met de laagste prijs. Deze concurrentiedruk dwingt aanbieders om hun prijs zo laag mogelijk te zetten en genoegen te nemen met een lagere winstmarge. Naast deze twee grote voordelen zijn er nog meer specifieke voordelen, bijvoorbeeld dat voor mensen die niet of minder mobiel zijn bezorging een uitkomst biedt. Verder is de privacy van de koper misschien wat groter, maar dat is maar hoe je het bekijkt, want intussen wordt ook je onlinekoopgedrag zorgvuldig gemonitord.

Afvalberg

Daarmee komen wij bij de nadelen van online winkelen en laten bezorgen. Het gebrek aan duurzaamheid ervaren RD-lezers als een belangrijke schaduwkant. Dan gaat het niet alleen om de uitstoot van de bezorgbusjes en de grote hoeveel verpakkingsmateriaal (in vaak onnodig grote standaarddozen), maar ook om de afvalberg van ongebruikte spullen die teruggestuurd worden. Een ander nadeel betreft gezondheid. In plaats een klant op de fiets stapt of winkels afloopt, regelt hij alles vanuit de luie stoel.

Het onlinecontact tussen klant en leverancier is verder veelal onpersoonlijk, terwijl het bezoek van de lokale winkel vaak met een praatje gepaard gaat. Hoe belangrijk dit menselijk contact is voor ons welzijn en het onderling vertrouwen tussen mensen is juist ook met de coronacrisis scherper in beeld gekomen. Met de vermindering van dit soort contacten boet het sociaal kapitaal in. Het persoonlijke contact bevordert ook de gunningsfactor en daarmee de wederkerigheid. Een vaste klant gunt het de leverancier dat hij of zij goed kan rondkomen, en van de weeromstuit vindt de leverancier het fijn om zijn klant goed te bedienen. Dat mag iets kosten.

Onpersoonlijk

Niet alleen de leverancier en de klant ondervinden nadelen van de verschraling van het klantcontact. Ook de werknemer van de leverancier voelt de gevolgen. Vanwege de harde concurrentie proberen werkgevers de risico’s af te wentelen op hun medewerkers, met als gevolg dat arbeidsvoorwaarden in de vorm van beloning en zekerheid er bekaaid van af komen. Vaak gaat dit gepaard met meer ongelijkheid. Denk maar aan Amazon en andere grote webwinkels. Het voordeel van flexibiliteit ligt vaak bij de werkgever en niet bij de werknemer. De onpersoonlijke verhoudingen maken het werk minder leuk en hollen de gemeenschapszin uit. De specialisatie (inpakken) maakt het werk eentonig en geestdodend. De lage inkomens van bezorgers maken, tot slot, ook dat zij vaak niet de keus hebben om werk op zon- en feestdagen te weigeren. Daarmee is de cirkel rond, want een van de gevolgen is dat de zondag hierdoor eerder gebruikt wordt om het werk af te krijgen.

Dit overziend kom ik tot een aantal slotbevindingen. Allereerst: als wij vaak onze spullen online bestellen vanwege tijdsbesparing en lagere prijs, moeten wij ook niet vreemd opkijken als wij soms geconfronteerd worden met de nadelen van online winkelen, waaronder het bevorderen van zondagsarbeid. Dat noodzaakt ons om bewust om te gaan met online bestellen.

Sommige RD-lezers raden aan in het begin van de week te bestellen. Maar ik zou daaraan willen koppelen ook selectief te zijn in wat wij online kopen en laten bezorgen. Laten wij bewust te werk gaan, waarbij wij de voordelen zorgvuldig wegen tegen de nadelen in termen van milieubelasting, gezondheidsschade en uitholling van persoonlijke contacten en gemeenschap.

De auteur is hoogleraar economie, onderneming en ethiek aan Tilburg University.