„In contacten met anderen is mijn man een heel aardig iemand: hij is vriendelijk, charmant, erg behulpzaam en sociaal. Maar thuis is hij enorm wispelturig. Op het ene moment geeft hij me heel veel aandacht, maar het volgende moment is hij afstandelijk en negeert hij me volkomen. Er is geen pijl op zijn houding te trekken en ik kan er ook niet met hem over praten. Ik zit echt met mijn handen in het haar. Ik word gek van zijn gedrag!”

Twee gezichten

Wat zijn de kenmerken van narcisme? Mensen met aanleg hiervoor hebben twee gezichten. Voor de omgeving zijn ze een heel positieve verschijning. Bij de eerste kennismaking komen ze charismatisch over. Ze stralen zelfvertrouwen en bekwaamheid uit, hebben flair, komen over als warm en innemend, lijken charmant en sociaal.

Maar narcisten hebben ook een ander gezicht, wat vooral bij hun partner voor verwarring zorgt. In relaties trekken ze aan en stoten ze af. Ze beginnen ermee je te veroveren. In eerste instantie tonen ze een bijzondere belangstelling voor je of laten ze je in alles merken hoe bijzonder je eigenlijk bent. Een narcist kan je op een voetstuk zetten op een manier die heel warm aanvoelt. Maar geleidelijk aan, vaak ongemerkt, begint het afstoten. Je wordt genegeerd, aan de kant geschoven. Er wordt gedreigd met het stoppen van de relatie of het beëindigen van de vriendschap. „Zo kan het niet langer”, zegt hij of zij. En weet dan één ding: „Jij bent er de oorzaak van.”

Een partner van een narcist zei het volgende: „Ik had een goede baan, maar toen we trouwden, drong hij erop aan dat ik mijn baan zou opgeven. Dat ging even goed, maar ik kreeg helemaal geen geld van hem. Ik was net een gevangene. Hij is arts en heeft een goed salaris, maar zijn hele salaris werd op een aparte rekening gestort, waar ik niet aan kon komen. Hij betaalde de boodschappen, maar ik had geen cent voor mezelf! Ik begon via een webshop wat dingen te verkopen. Ik verdiende bijna niets. Maar als ik iets nodig had, zei hij: „Je hebt toch een eigen zaak? Dus koop het zelf maar.” Hij steunde mij niet in mijn werk! Hij kleineerde me en dreef de spot met me tegenover mijn familie.”

Woedeaanvallen

Narcisten manipuleren: jij krijgt overal de schuld van. Een voorbeeld van een ervaringsdeskundige: „Hij kan zich overal over opwinden en het was altijd mijn schuld. Op een keer ging hij naar buiten om de auto te starten. Dat lukte niet. Hij kwam binnen, gooide de sleutels naar me toe en riep naar mij: „Dat heb jij gedaan! Jij hebt die auto niet goed verzorgd!” Maar ik reed nooit in die auto. Het was zijn auto!”

Een ander kenmerk is: kritiek op hun gedrag of persoon leidt tot heftige en onbeheersbare woedeaanvallen.

Narcisten hebben verder relatief veel seksuele partners en beginnen gemakkelijk nieuwe relaties. Seksualiteit is vaak kortdurend en toont weinig vormen van emotionele verbondenheid.

Oorzaken

Alice Miller heeft in haar studie ”Het drama van het begaafde kind” aangetoond dat de oorzaak van deze ziekte of aanleg in de jeugdjaren ligt. De kern van het probleem van de persoon die later als narcist geldt, is de onbekwaamheid om zich (gezond) te hechten. Hechting is het aangaan van een speciale relatie met een of meer andere personen.

Erfelijkheid speelt ook een grote rol; de ziekte narcisme wordt doorgegeven via onze genen.

Een andere oorzaak is dat we in een hedonistische cultuur leven waarin uitsluitend het maximaliseren van het eigen genot centraal staat. Denk ook aan de sociale media: Facebook, Instagram en Twitter kunnen middelen zijn om narcistisch gedrag te bevorderen. Ze plaatsen uitsluitend jezelf in het middelpunt.

Opvallend is ook dat bij narcisten de gewetensfunctie niet of nauwelijks ontwikkeld is. Het geweten ofwel het vermogen om te onderscheiden tussen wat goed en wat fout is en om schuldgevoelens te ervaren, ontbreekt bij deze mensen. Daarom liegt en/of bedriegt hij of zij zo gemakkelijk en is er geen wroeging na overspel.

De aanleg voor deze ziekte kent gradaties. Narcisme kan een milde vorm aannemen maar ook een ernstige vorm hebben. In het laatste geval spreken we van een pathologische persoonlijkheidsstoornis.

Zelfvertwijfeling

Hoe kunnen mensen in de omgeving van een persoon met een narcistiche aanleg het beste met hem of haar omgaan?

De situatie van de partner blijft vaak onderbelicht. Deze lijdt in stilte, durft de mond niet open te doen. Partners van narcisten hebben het gevoel dat niemand hen begrijpt. Het moeilijke is dat mensen in de omgeving de mooie woorden van een narcist doorgaans geloven.

Deze verwarring leidt tot zelfvertwijfeling bij partners: „Zie ik het soms verkeerd?” vragen dezen zich veelvuldig af. Ze raken uitgeput omdat ze (emotioneel) worden leeggezogen door hun partner met narcisme.

Handvatten

Er zijn handvatten om deze personen op een goede manier te benaderen:

Verkrijg inzicht. Wat er gebeurt, is niet normaal. Het ligt niet aan jou en het is niet „allemaal jouw schuld.” Alleen al dit inzicht werkt vaak bevrijdend.

Bouw aan zelfvertrouwen. Een narcistische partner breekt jou als persoon af. Je moet dus weer in jezelf leren geloven. Je moet weten waarvoor je staat en je eigen waarden (her)ontdekken. Kortom, word wie je bent en leer jezelf graag zien.

Leer grenzen stellen. Wie met een narcist samenleeft, laat zich vaak volledig ‘opslokken’ door zijn of haar wereld. Grenzen stellen is de basis voor elke evenwichtige relatie.

Deel niet te veel. Hij of zij zal datgene wat je deelt, bewaren voor toekomstig gebruik en het op het slechtst mogelijke moment tegen je gebruiken.

Samenleven met een persoon met aanleg voor narcisme kan bijzonder moeilijk zijn. Zoek daarom hulp wanneer je in een relatie zit die bij jou verwarring en zelfvertwijfeling veroorzaakt.

We kunnen ons vaak eenzaam en verlaten voelen en het gevoel hebben dat niemand ons begrijpt. Dan is er voor ons dit woord van de Heere Jezus: „En zie, Ik ben met u al de dagen, tot de voleinding van de wereld.” (Mattheüs 28:20)

De auteur is relatietherapeut in Gorinchem.