Nicolai Franz volgt het politieke nieuws in Duitsland op de voet. Dat heeft alles te maken met zijn werk. In het dagelijks leven is Franz chef digitaal bij het christelijke magazine Pro. Aan de constatering dat trouwe kerkgangers trouw zijn aan de CDU voegt hij direct toe dat dit eerder geldt voor rooms-katholieken dan voor protestanten. Protestanten willen nog weleens op de Groenen stemmen, vult prof. dr. Gert Pickel aan. Pickel is als godsdienstsocioloog verbonden aan de universiteit van Leipzig. „Treffend voorbeeld is Katrin Göring-Eckhardt, zij was preses van de Evangelische Kerk én lid van de Groenen.”

Dus hoe serieuzer iemand het geloof neemt, des te meer hij vasthoudt aan de CDU?

Franz: „De Konrad Adenauer Stiftung, het wetenschappelijke bureau van de CDU, heeft christenen de vraag gesteld: hoe vaak gaat u naar de kerk? Van de rooms-katholieken die iedere week naar de kerk gaan, stemt twee derde CDU. Van de trouwe protestantse kerkgangers is dit 41 procent. Hieruit kun je concluderen dat hoe serieuzer iemand het geloof neemt, des te groter de neiging is op de CDU te stemmen.”

Pickel heeft het stemgedrag van bezoekers van de Evangelische Kirchentag onderzocht. Het bleek dat 40 procent van de belangstellenden op de Groenen stemde, 30 procent CDU en „de overige 30 procent al het mogelijke.”

Waardoor voelen protestanten in Duitsland zich tot de Groenen aangetrokken?

Pickel: „De partij maakt zich sterk voor het milieu en sociale gerechtigheid. Dat zijn zaken die hen aanspreken. Het blijkt dat als christenen een bredere kijk op de wereld hebben, dat ze zich dan meer thuis voelen bij de Groenen. De meer conservatieve of traditionele christenen neigen meer naar de CDU.”

Pickel voegt eraan toe dat de CDU vooral aanhang in de dorpen op het platteland heeft. Pickel: „In de grote steden is het aantal christelijke kiezers aanzienlijk gedaald. Van een stad als Hamburg zegt minder dan 50 procent christelijk te zijn.”

De ontkerkelijking is niet de enige factor waardoor de CDU haar stemmenaantal ziet teruglopen. Als tweede factor noemt Pickel de fragmentarisering van het politieke landschap. Pickel: „Met de AfD is er vier jaar geleden een partij bijgekomen die uiterst rechtse stemmers trekt. Dat zijn vaak mensen die eerder CDU stemden. Dat heeft te maken met de middenkoers die bondskanselier Angela Merkel is gaan varen. Omdat Merkel meer naar links is opgeschoven, heeft de partij stemmen bij de sociaaldemocratische SPD weggehaald.”

Bijbelgetrouwe christenen in Duitsland lopen niet over naar kleine, meer strikte christelijke partijen?

Franz: „In het Nederlandse parlement zijn kleine christelijke partijen actief, maar dat is bij ons niet het geval. Bij ons spelen de kleine christelijke partijen in het nationale debat geen rol.

De christendemocraten proberen de leden van de vrije kerken aan te trekken. Bij met name ethische kwesties die gevoelig liggen, wordt dan naar een compromis gezocht waarmee de kiezers die lid zijn van de vrije kerken kunnen leven.” Voor zover Franz weet, zitten er geen leden van de vrije kerken in de Bondsdag. „In de deelstaatparlementen zal dat een ander verhaal zijn, maar zelfs dan gaat het nog om een enkeling”, vermoedt Franz.

Pickel voegt er nog aan toe dat „uit kiezersonderzoek is gebleken dat kiezers het gevoel hebben dat hun stem effect moet hebben. Dat gevoel missen ze bij een partij die maar 1 of 2 procent van de stemmen haalt. Die mensen hebben het idee dat hun stem dan verloren is gegaan. Dat is een zwaarwegende factor.”

Zien de kiezers de CDU nog wel als een christelijke partij?

Franz: „De CDU geldt nog altijd als een christelijke partij, het is echter geen kerkelijke partij. In de partijnaam staat nog altijd de C en die geeft de partij niet op.”

Pickel: „De christendemocraten benoemen een aantal zaken vanuit de Bijbel, maar zijn hiermee terughoudend. De CDU wil een volkspartij zijn en ook niet-christelijke kiezers aantrekken. Omdat een derde van de kiezers nog geen keus heeft gemaakt, formuleert de CDU niet al te scherp haar uitgangspunten.”

De CDU voert niet met de Bijbel in de hand politiek, zo wordt gezegd, maar op grond van een christelijk mensbeeld. Wat wordt daaronder verstaan?

Pickel: „De CDU spreekt in haar partijprogram over God, maar ook over het christelijke mensbeeld. Dat wordt met name gebruikt als het gaat om het gezin en de zorg voor de natuur, de schepping.”

Franz: „Bij het christelijke mensbeeld gaat het om de menselijke waardigheid. Ieder mens is een door God geschapen wezen en wordt door Hem geliefd en geaccepteerd. De mens heeft geen waarde omdat hij kan denken of wat kan doen, maar omdat God de mens in deze waardigheid aanspreekt. Ieder mens, of hij nu arm of rijk is, slim of niet slim, heeft deze waardigheid voor God. En dat moet in de politiek worden vertaald.”

Wat is het verschil met het humanisme?

Franz: „Dat is het moeilijke, of zeg maar het zwakke. Bij ethische zaken als abortus zou het concreter moeten worden, vind ik als christelijke journalist. De CDU benadrukt de bescherming van het menselijke leven, maar in debatten mag de partij dat best offensiever uitdragen.”

Is de partij onder bondskanselier Merkel in ethische kwesties liberaler geworden?

Franz: „Zeker als het gaat om het huwelijk. Onder Merkel heeft de CDU het homohuwelijk erkend. Over euthanasie wordt steeds ruimer gedacht. Het hooggerechtshof in Karlsruhe heeft vorig jaar gesteld dat er een nieuwe regeling moet komen. Een wettelijk verbod op euthanasie was illegaal, aldus het hof. Momenteel zit de politiek met kerken om de tafel om te bespreken hoe zo’n regeling er uit kan of moet zien. Daarbij wordt naar de Nederlandse liberale wetgeving gekeken. De vrees bestaat dat het in Duitsland ook die kant op zal gaan.”

Daarbij zal het ook niet helpen dat de CDU om te kunnen regeren is aangewezen op een coalitie met SPD, FDP of Groenen?

Franz: „Wat de regeringsvorming betreft, kan er iets nieuws gebeuren. Als de christendemocraat Laschet bondskanselier wordt, zal hij waarschijnlijk met de Groenen alleen of met de Groenen en de liberale FDP een coalitie vormen. In beide gevallen betekent dat een novum. Op dit moment regeert de CDU in verschillende deelstaten al met de Groenen, maar dat gebeurt nog niet op landelijk niveau. Dan is het de vraag of de CDU haar conservatieve profiel kan behouden. Dat geldt voor het klimaatbeleid en voor ethische kwesties Tien jaar geleden was een coalitie met de Groenen nog ondenkbaar. Maar je ziet aan de coalities in de deelstaten dat de Groenen meer en meer geaccepteerd worden.”

De extreemrechtse AfD maakt zich sterk voor zoals ze zegt: het christelijke avondland. Gaat die partij de CDU nog stemmen kosten?

Pickel: „De partij is tegen immigranten en tegen moslims. In Duitsland is de angst voor de islam en immigranten groot en daar speelt de partij sterk op in. Daarbij hanteert AfD termen als het christelijke avondland, maar godsdienstig is de partij zeer zeker niet. De partij wil alleen maar zeggen: Jullie moeten op ons stemmen, want wij zijn tegen moslims. De grote kerken hebben zich overigens van AfD gedistantieerd.”

Franz: „De AfD was vier jaar geleden de verrassing van de Bondsdagverkiezingen, toen de partij meer dan 12 procent van de stemmen in de wacht sleepte. De deelstaatverkiezingen van Saksen-Anhalt laten zien dat het niet gezegd is dat de AfD opnieuw succes zal hebben. Vooraf werd in juni bij de deelstaatverkiezingen een nek-aan-nek race voorspeld. Toch wonnen de christendemocraten ruim en volgde AfD op stevige afstand.”