Wat houdt het rapport over abortus in het Europees Parlement precies in?

Het rapport richt zich niet alleen op abortus, maar op de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in de EU in het algemeen. Het is een pakket aan oproepen, aanbevelingen en wensen op dit gebied. Er wordt bijvoorbeeld opgeroepen om seksuele voorlichting te verbeteren, toegang tot anticonceptiemiddelen te vergemakkelijken en veilige menstruatieproducten beter beschikbaar te stellen.

Abortus valt ook onder die seksuele en reproductieve gezondheid. Het rapport roept op tot toegang tot veilige en legale abortus, als grondrecht van een vrouw. Vrouwen moeten dan ook toegang hebben tot dit recht; daarom mag medisch personeel ze deze medische zorg niet ontzeggen.

Waarom komt het Parlement nu met dit initiatief?

De parlementaire commissie voor vrouwenrechten en gendergelijkheid, onder leiding van de Kroatische Europarlementariër Predrag Fred Matic, begon vorig jaar aan het rapport te werken. De commissie stelt dat er sprake is van een cruciaal moment in de EU, waar vrouwenrechten steeds meer onder druk komen te staan en steeds meer worden uitgehold.

Daarnaast wordt er ook gewezen op de huidige coronapandemie. De zogenoemde seksuele en reproductieve gezondheid en rechten van vrouwen wereldwijd zijn volgens de parlementaire commissie tijdens de pandemie niet goed genoeg beschermd. Dat moet na de pandemie anders, vandaar het rapport dat daartoe oproept.

Hoe belangrijk is het rapport in Brussel?

Het rapport wordt officieel een initiatiefverslag genoemd. Als het Parlement er donderdag met een meerderheid voor stemt, roept dat de Europese Commissie op om met een wetsvoorstel op dit gebied te komen. Vervolgens moet het dagelijks EU-bestuur binnen drie maanden besluiten of het wel of niet een voorstel indient. Als de Commissie dit weigert, heeft het Parlement niet de bevoegdheid om dat alsnog af te dwingen.

De Commissie heeft eerder meerdere keren aangegeven dat zij geen bevoegdheden heeft op het gebied van abortus. De Europese lidstaten bepalen dit zelf, maar moeten wel de grondrechten van vrouwen respecteren, waarschuwde de Commissie.

Stel dat het dagelijks bestuur toch met een wetsvoorstel komt, is er nog een mogelijkheid dat de Raad –waar staatshoofden en regeringsleiders de EU-lidstaten vertegenwoordigen– het verwerpt. Zeker Polen, waar begin dit jaar de abortuswet is aangescherpt, zit niet te wachten op inmenging van Brussel in het nationale abortusbeleid.

Het rapport zal waarschijnlijk vooral een duidelijk politiek signaal zijn vanuit het Parlement aan de lidstaten.

Wat is de kans dat donderdag een meerderheid in het Parlement voor het rapport stemt?

Er zijn twee kampen in het Europees Parlement: de linkerflank stemt voor, de rechterflank tegen. De verwachting is dat het de voorstanders lukt om een meerderheid in het Parlement te creëren. Veel is echter nog afhankelijk van hoe de Europese Volkspartij (EVP) stemt, maar dat is op dit moment nog niet helemaal duidelijk. Wel is helder dat de christendemocraten over het thema zijn verdeeld.

Van de Nederlandse partijen horen het CDA en de ChristenUnie bij de EVP. ChristenUnie-Europarlementariër Peter van Dalen heeft aangegeven tegen het rapport te stemmen, omdat abortus geen mensenrecht is en het initiatief in strijd is met de nationale bevoegdheden. Het CDA zegt nog geen definitief besluit te hebben genomen; dat volgt waarschijnlijk pas na een overleg op donderdag.

Wat zijn de bezwaren tegen het rapport?

Er is vooral kritiek op de stelling in het rapport dat abortus een mensenrecht is. Een groep Europarlementariërs is het daar niet mee eens, omdat dit niet zo specifiek in internationale verdragen en Europese verdragen is vastgelegd. Zij stellen dat mensenrechten zo door een ideologische agenda worden beïnvloed.

Daarnaast wijzen de tegenstanders op het verschil in de bevoegdheden van de EU en die van de lidstaten. Abortus is iets waar alleen lidstaten zelf besluiten over kunnen en mogen nemen. Brussel mag zich daar niet mee bemoeien.

Ook zijn zij fel tegen het idee dat medisch personeel een vrouw abortus niet mag ontzeggen. Dat zou ervoor kunnen zorgen dat de rechten van gewetensbezwaarden in gevaar komen, wat in strijd is met het Europees erkend recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst.

De kritiek op het rapport betekent niet dat de nee-stemmers tegen het hele initiatief zijn. Zij steunen bijvoorbeeld wel de inspanningen om op te komen voor de gezondheid en rechten van vrouwen, bijvoorbeeld door vrouwelijke genitale verminking en kindhuwelijken tegen te gaan.

Wat is de reactie van Europarlementariër Matic op deze kritiek?

Predrag Fred Matic zei maandag in een interview met nieuwssite Agence Europe dat hij ervan wordt beschuldigd abortus te promoten, maar dat hij dat niet doet. Vrouwen hebben het recht om zelf te kiezen. Dat is volgens hem iets anders dan voorstander van abortus zijn.

Daarnaast verklaarde Matic niet te willen sleutelen aan de rechten van gewetensbezwaarden, maar dat hij alleen van lidstaten vraagt er rekening mee te houden dat er in ziekenhuizen minstens één arts aanwezig is die bereid is een abortus uit te voeren.

De kritiek van tegenstanders is volgens de Kroatische Europarlementariër niet gebaseerd op het standpunt dat ze tegen abortus zijn, maar omdat ze niet zouden willen debatteren over de rechten en gezondheid van vrouwen.

Wanneer is abortus eerder in het Parlement ter sprake gekomen?

De Portugese Europarlementariër Edite Estrela presenteerde in 2013 haar rapport waarin werd opgeroepen om veilige en legale abortus in de hele EU mogelijk te maken. De verwachting was destijds dat het rapport ook een meerderheid zou halen in het Parlement, maar dat bleek toch niet het geval te zijn.

Voor de stemming over het Estrela-rapport kwamen prolifeorganisaties en conservatieve partijen flink in actie. Zij presenteerden een tegenovergesteld rapport waarin werd aangegeven dat seksuele en reproductieve gezondheid en rechten een nationale bevoegdheid zijn. Een meerderheid steunde dat rapport en liet onverwachts het initiatief van Estrela links liggen. De stemming van donderdag is een tweede kans voor haar aanhang.